Olíudraumurinn við Grænland fjarlægist meir og meir

Skoska olíufélagið Cairn Energy er fyrsta og eina félagið, sem hefur gert alvarlega olíuleit umhverfis Grænland. Eftir miklar mælingar á hafsbotninum í nokkur ár, þá tóku þeir það afdrifaríka og kostnaðarsama skref að hefja djúpborun árið 2010 og héldu áfram 2011. Við borun notuðu þeir risaborpallinn Leiv Eiriksson, sem sést á myndinni hér.  Kostnaðurinn er mikill, þegar slík stór tæki  eru tekin á leigu.  Áður en varir var kostnaður við borun kominn upp í $1,9 milljarða.  En engin olía fannst í 5 holum, sem boraðar voru í Baffinflóa, vestan Grænlands.  Nú hefur Cairn tilkynnt að þeir séu hættir í bili.  Nú segjast þeir vera of uppteknir annarstaðar í heiminum.  Sumir halda að Cairn, eins og mörg önnur félög með áhuga á Grænlandi, séu að bíða og sjá hvað setur með þróun stjórnmála á Grænlandi.   Stjórnarandstaðan hefur lýst vantrausti á stjórnina og sumir erlendir fjárfestar telja að nú sé ekki gott ástand innanlands fyrir miklar erlendar fjárfestingar.  En hvað sem stjórnmálunum líður, þá er greinilegt að olíuleit við Grænland hefur ekki heppnast. Hugsanlega er Grænlandssvæðið, eins og Drekasvæðið, dottið út úr olíuglugganum, eins og ég hef áður bloggað um hér:

http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1286368/

og einnig hér:

http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1285658/

Hverjum eigum við að trúa?

Í dag er þessi fyrirsögn í frétt hjá RUV: “Útbreiðsla makríls við Ísland lítið breyst. Útbreiðsla makríls við Ísland virðist svipuð og síðustu ár að sögn Sveins Sveinbjörnssonar leiðangursstjóra á rannsóknaskipinu Árna Friðrikssyni.”

Í sama fjölmiðli er þessi frétt:  “Miklar breytingar á lífríki.  Lífríkið í Norður-Atlantshafi hefur tekið miklum breytingum vegna hækkunar sjávarhita. Nýjar rannsóknir norskra sjávarlíffræðinga í sumar sýna að síld og markríll færa sig norður í höf.  Norskir vísindamenn hafa nú í fyrsta sinn kortlagt mörk útbreiðslu makríls til norðurs. Í ljós kom að makríllinn færir sig æ lengra til norðurs meðan norski síldarsofninn hefur nú þrýstst út á ytri kant markílsvæðisins í norðvestri.  Makrílnum heldur áfram að fjölga en ástand síldarstofnsins heldur áfram að versna, lítið finnst af fullorðinni síld.  Við hækkandi hitastig í sjónum flytur átan sig sem makríll og síld lifa á.  Kenningar eru um að þegar makrílnum fjölgi éti hann meira af síldarseiðum og því fækki síldinni. Búist er við hækkun hitastigs sjávar síðsumars og þá er búist við að  makríllin fari enn norðar, allt til Svalbarða. Allt bendi til að hlýnun hafsins haldi áfram næstu árin og makríll og  ýmsar aðrar  fisktegundir fari þá enn norðar.”

 

Hvers vegna sér Hafró engar breytingar, en norðmenn leggja höfuðáherslu á gögn sem sýna miklar breytingar?  Eru þeir kannski ekki á sömu blaðsíðunni? 

Þergar kýrnar valda sprengingu

Síðastliðin janúar varð dálítið sérstæð sprenging í fjósi í Rasdorf í Þýskalandi. Níutíu kýr fórust, en orsök sprengingarnar var að það kviknaði í metan gasi í fjósinu.  Loftræsting var lítil eða engin og metan sem kýrnar gáfu frá sér í báða enda safnaðist fyrir, þar til einhver rafmagnsneisti kveikti í  og þakið fauk af.    Myndin sýnir fjósið í ljósum logum.  Já, nautgripir gefa frá sér mikið metan gas, bæði þegar þeir ropa og reka við. Það er talið að venjuleg kýr gefi frá sér milli 100 og 500 lítra af metan á dag, eða sambærilegt við magnið af mengun frá einum bíl.  Útlosun á metan gasi er alvarlegt mál, því þessi gas tegund hefur 21 sinnum meiri áhrif á hlýnun heldur en sambærilegt magn af koltvíoxíði.  Öll dýr, sem eta gras (kýr, sauðfé, geitur, úlfaldar ofl.) hafa fjóra maga, þar sem melting fóðurs fer fram.  Það eru bakteríur eða örverur (methanogens) í maganum, sem stuðla að rotnun.  Afleiðing þess er að mikið magn af metan og koltvíoxíð gasi myndast í maganum, sem kýrnar losa sig við úr báðum endum metlingarvegsins.  Þetta er oft nefnt biogas.  Taflan sýnir efnagreiningu þess.  Það er heilmikið gas, sem myndast.  Til dæmis í Ástralíu er talið að nautgripir og skyld húsdýr gefi frá sér rúmlega 13% af öllu gasi, sem berst út í andrúmsloftið. Þar við bætist mikið magn af metan gasi, sem myndast í mykjuhaugum.  Þetta er ekkert grín lengur, þegar við höfum í hug að það eru yfir 1,5 milljarður nautgripa á jörðu.  Sennilega gefur kýrin frá sér um 70 til 120 kg af metan á ári.  Það jafngildir loftslagsáhrifum frá 2300 kg af koltvíoxíði á ári.  Það er jafn mikið magn af koltvíoxíði og það sem losnar úr læðingi við að brenna 1000 lítrum af bensíni.  Ef bíllinn eyðir um 8 lítrum á 100 km, þá samsvara það 12500 km á ári.   Það eru ekki til nákvæmar tölur um biogas, en FAO stofnun Sameinuðu Þjóðanna segir að nautgripir og landbúnaður yfirleitt losi um 18% af öllum gróðurhúsagösum á ári.  Málið er orðið svo alvarlegt, að Hvíta Húsið gaf út skipan í júní um að nú beri að draga úr metan útblæstri frá landbúnaði um 25% fyrir árið 2020.

Hlýnun heldur áfram

Þegar ég er að kenna, þá reyni ég að forðast að endurtaka efni, jafnvel þótt það sé mjög mikilvægt. Mér finnst það sýna lítilsvirðingu gagnvart nemendum, ef maður er að endurtaka.  En auðvitað er það oft gert. Ég minnist til dæmis á Ríkisútvarpið. Þeir kalla endurtekið efni “Útvarpsperlur” og þeim fer nú mjög fjölgandi.  Hér fyrir neðan fylgja nokkrar “perlur” varðandi hlýnun.  Nú þarf ég því miður að endurtaka atriði sem ég hef fjallað um varðandi hnattræna hlýnun, reyndar nokkrum sinnum áður. Mér virðist að lesendur hafi alls ekki tekið eftir þessu.  Ég sé að allmargir lesendur telja að hlýnun á jörðu hafi stöðvast fyrir um tíu til fimmtán árum. Það er rétt, ef þú velur þér viss gögn, eða notar svokallaða “cherry picking” aðferð, en lítur ekki á heildina.   Heildin er meðalhiti í lofthjúpnum á yfirborði jarðar OG meðalhiti í yfirborði og efri hluta heimshafanna.  Reyndar eru heimshöfin miklu mikilvægari mælikvarði á hitafar en lofthjúpurinn.  Skoðið til dæmis efni, sem ég setti inn á bloggið hinn 1. júlí 2014: http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1404256/

Þar kemur fram, að meðalhiti, bæði haf og lofthjúpur, hefur verið stígandi ár hvert.   Takið einnig til dæmis færslu mína frá 25. júni 2014: http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1402441/  Þar kemur fram að hafið hefur verið að hitna stöðugt, og hlýnun hafsins nær niður á meir en 400 m dýpi.  Takið færslu, sem ég gerði 23. janúar 2013 einnig um hlýnun hafsins: http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1278537/ 

En ef til vill er samt athyglisverðast að skoða færslu mína frá 29. nóvember 2012  http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1270732/

Þar bendi ég á þá einföldu staðreynd, að aðeins efstu 260 cm af heimshöfunum innihalda jafn mikinn hita og allur lofthjúpurinn!   Sjórinn er nær þúsund sinnum eðlisþyngri en loftið (1030 kg/m³ á móti 1.20 kg/m³ við 20ºC).  Eitt kíló af vatni getur innihaldið 4,18 sinnum meiri hita en sambærilegur massi af lofti.  Og enn frekar: sama rúmmál af vatni getur innihaldi 3558 sinnum meiri hita en jafnt rúmmál af lofti.  Þessar einföldu staðreyndir kenna okkur, að hlýnun hafsins er mörgum sinnum mikilvægari hvað varðar hnattræna hlýnun en hitafar lofthjúpsins.  Við vitum ekki hvers vegna hafið hlýnar nú hraðar en lofthjúpurinn, en við vitum að þegar á heildina er litið, þá heldur hnattræn hlýnun áfram.

Holurnar í Síberíu

Fyrir nokkrum dögum fann þyrla dularfulla holu í auðnum Síberíu, eins og myndin s öllu norðurr enginn tgna myndunar eiri etan gas birgðir tseina. Slhlaup.  að oft gert. , styrki það.ýnir. Nú hafa hreindýrahjarðmenn fundið tvær holur í viðbót á Yamal skaga, sem eru um 15 metra víðar.  Fyrsta holan er um 30 metrar í þvermál og meir en 80 m djúp. Fast við brún holunar er uppkast af leir, ís og jarðvegi.  Veggir hennar eru nær lóðréttir og sléttir.  Sennilega eru þessar holur ekki vegna loftsteina. Slíkar holur eru fremur gígar, grunnir og með miklu jarðefni sem dreifist víða umhverfis.  Starfsmenn rússnesku vísindaakademíunnar telja hins vegar að holan sé vegna losunar  á metan gasi úr sífreranum.  Eða er það metan gas, sem kemur dýpra úr jörðu?  Stóra holan er um 40 km frá Bovanenkovo, en þar er að finna mestu metan gas birgðir rússa djúpt í jörðu.  Ef gasið er úr sífreranum, þá kann það að benda til áhrifa hnattrænnar hlýnunar.  Þegar sífrerinn bráðnar, þá leysist metan gas úr jarðvegi í og undir ísnum og streymir upp á yfirborð. Metan í andrúmslofti hefur verið að aukast ár frá ári. Fyrra línuritið sýnir  metan í Alaska, og þar kemur vel fram að það hækkar gífurlega í ár.  Seinna línuritið er frá mælingarstöðinni Tiksi í Síberíu.  Ekki eru til nýjustu mælingar þar, en takið eftir mjög háum tölum í fyrra (rauður hringur).  Ef til vill var það vegna myndunar á gasholu, sem enginn tók eftir og er ófundin.  Metan gas hefur um tuttugu sinnum meiri áhrif á hnattræna hlýnun en koltvíoxíð. Menn hafa óttast að það losni úr sífreranum á öllum norðurslóðum og þá er voðinn vís. 

Hetjan mín er Árni Thorlacius

Ég er fæddur í Norska Húsinu í Stykkishólmi og þar ólst ég upp.  Forvitni mín um ævi og störf Árna Thorlacíus (1802-1891) er því eðlileg, en hann reisti þetta merka hús milli 1828 og 1832 og bjó þar til dauðadags. Það er elsta tvílyfta húsið á Íslandi.  Árni var af ætt útgerðarmanna og kaupmanna.   Faðir hans, Ólafur Thorlacíus, var einn umfangsmesti kaupmaður á Íslandi í lok átjándu aldar.  Einnig stundaði hann stórútgerð. Hann lét til dæmis eitt skipa sinna sigla beint með saltfiskfarm til Spánar en hin sigldu með kaupstaðavörur til Kaupinhafnar.  Vegna dugnaðar hans hófst Bíldudalsfiskur til vegs og virðingar á mörkuðum erlendis.   Árið 1807 festi Ólafur kaup á Stykkishólmsverslun og reiddi kaupverðið út í hönd: 5622 ríkisdali.  Hann lést skyndilega árið 1815 á besta aldri.  Þá voru eignir hans taldar 100,000 ríkisdalir silfurverðs.  Tveir synir hans, ómyndugir, tóku nú við auðnum.  Bogi Benedictsen hafði starfað sem factor fyrir Ólaf Thorlacíus og eftir andlát Ólafs tók hann við rekstrinum fyrir hönd ekkjunnar og hinna ungu sona.  Árni var því kaupmannssonur, sem hafði úr miklum auði að spila. Hann var settur til mennta í Danmörku og Noregi, í tungumálum, verslunarmennsku og skipstjórnar- og siglingafræðum.  Hann var því menntaður sem endurreisnarmaður og vel falinn til að stýra verklegum framförum.  Árni var sendur fyrst til náms í menntaskóla í Kaupmannahöfn árið sem faðir hans deyr, 1815.  Í þessum sama skóla var spekingurinn Georg Brandes síðar við nám.  Árni útskrifast árið 1818, aðeins 16 ára.  Þá snýr hann til Björginar í nám í sjómannafræðum og tók stöðu sem sjómaður í siglingum milli Noregs og Danmerkur um tíma.  Árið 1821 er hann kominn með skipstjóraréttindi, einn af mjög fáum Íslendingum á þeim tíma. Árni var nú fær að stýra sínum eigin hafskipum milli Íslands og Evrópu.  En hann var einnig bæði vísindamaður, heimsborgari, kaupmaður, bóndi, farmaður og áhugamaður um fornminjar og sögu landsins.  Þarna togast á sjómennskan, fræðin og bóndinn.   Árni var talinn hreystimenni, sægarpur og mikill á velli.  Myndin sem fylgir er tekin á efri árum hans.  Hann var skotfimur  og einnig skutlari, sem var flínkur við selveiðar og í návígi við hvali.   Hann var einn af stofnendum lestrarfélags í Stykkishólmi árið 1841 og síðar varð úr því Amtsbókasafn árið 1847 eða Bókasafn Vesturamtsins.  Bókasafnið var til húsa fyrst um sinn í Norska Húsinu.  Árni var einnig öflugur í sjálfstæðisbaráttunni og starfsemi hans var hluti af félagsvakningu og sjálfstæðishrefingu Jóns Sigurðssonar.   Milli Árna og Jóns barst mikill fjöldi sendibréfa um ýmiss málefni.   Hann studdi einnig við skáld og rithöfunda, sem áttu erfitt uppdráttar, einkum þau Sigurð Breiðfjörð og Júlíönu Jónsdóttur.  Í nóvember árið 1845 hefur Árni veðurathuganir og byrjar að halda veðurbók sína, sem nú er á Þjóðminjasafni.   Hann mældi í fyrstu bæði hita og loftþrýsting nokkurm sinnum á dag, en  árið 1856 hóf hann einnig úrkomumælingar og sjávarhitamælingar ári síðar.  Það er almennt talið að mælingar Árna í Stykkishólmi mega réttilega teljast hornsteinn íslenska veðurstöðvakerfisins.  Þær eru einnig ómetanlegur þáttur í heildarmynd veðurlags á Norður Atlantshafi til lengri tíma.  Árni hélt áfram reglubundnum veðurathugunum til ársins 1889, en þá tók sonur hans við.  Síðan hafa veðurathuganir verið gerðar í Stykkishólmi óslitið.

Askja: tvær orsakir berghlaups

Það er ef til vill að bera í bakkafullan lækinn að fjalla um berghlaupið í Öskju.  Fjölmiðlar hafa gert þessu fyrirbæri mikil skil.  Ég vil þó benda á tvennt. Jarðhiti hefur lengi verið mikill á svæðinu í suðaustur hluta Öskju, þar sem berghlaupið á upptök sín. Þetta eru Suðurbotnar, og hér runnu tvö hraun í kringum 1922 eða 1923: Suðurbotnahraun og Kvíslahraun.  Sumarið 1989 tók að bera á auknum jarðhita á þessu svæði og Guðmundur Sigvaldason gat sér til að hér kynnu hafa verið kvikuhreyfingar í jarðskorpunni undir.  Jarðhitasvæðin í Suðurbotnum einkenndust þá af heitri jörð, gufuaugum og útfellingum af brennisteini.  Svæðið er afmarkað á korti þeirra Kristjáns Jónassonar og Sigmundar Einarssonar, sem fylgir hér með.  Gufuútstreymi og miklar brennisteinsþúfur sáust þá hátt í hlíð við Suðurbotna.  Jarðfræðingar úti í heimi áttuðu sig á því fyrir um tuttugu árum að jarðhiti í eldfjöllum veikir mjög bergið.  Hitinn ummyndar berg og breytir því smátt og smátt í leir og laus efni.  Afleiðingin er þá sú, að brött fjöll hrynja eða mynda skriður og berghlaup.  Þetta hefur nú gerst í Suðurbotnum.  Í viðbót ber að geta þess, að askjan eða hringlaga sigdalurinn, sem byrjaði að myndast árið  1875, er reyndar enn í myndun. Yfir vatninu í suðri gnífur hinn hái (yfir 1500 m) og bratti Þorvaldstindur, sem að sjálfsögðu verður að hlýða þyngdarlögmálinu, eins og önnur fjöll. 

Klofajökull var aldrei klofinn

Sumir lesendur virðast hafa þá skoðun, að á landnámsöld og söguöld hafi Vatnajökull verið mun minni og að hið forna nafn jökulsins, Klofajökull, styrki það.  Þessir lesendur vísa á þetta sem sönnun þess, að þá hafi loftslag verið gjör ólíkt því, sem nú ríkir á 21. öldinni.  Að þá hafi jökullinn verið klofinn af miklu skarði sem Gnúpa-Bárður fór um er hann fluttist frá Bárðardal og suður í Fljótshverfi.  Það er ljóst að nafnið Klofajökull hefur ekki þann uppruna og er á engan hátt vísbending um að Vatnajökull hafi verið mun minni.   Í ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar frá árinu 1772 er fjallað um uppruna nafnsins Klofajökull:  “Klofajökull dregur nafn af tveimur geysimiklum jökulálmum, sem skapa skarð eða bug á milli sín, en úr jökulkrók þessum koma þrjár stórár.”   Hér vísa því Eggert og Bjarni til klofans sem kemur í Vatnajökul vegna Kverkfjalla.  Sveinn Pálsson tekur í sama streng, en hann gerði fyrsta uppdrátt af Klofajökli eða Vatnajökli árið 1794:  “Heitir hann Klofajökull vegna hinna fjölmörgu rana, sem út frá honum kvíslast í ýmsar áttir, og allmargra fjallgarða, sem skerast upp í hann.”  Hér er mynd af korti Sveins.  Allir sem hafa séð Vatnajökul úr norðri átta sig á nafngiftinni, því Kverkfjöll virðast algjörlega kljúfa norður rönd hans. Í merku riti sínu, Jöklar á Íslandi (2009), hefur Helgi Björnsson gert líkan af myndun og vexti Vatnajökuls (bls. 372). Það er ekkert sem kemur þar fram, sem gæti stutt þá hugmynd að jökullin hafi verið klofinn frá norðri til suðurs á landnámsöld.   Mynd Helga af sennilegri útlínu Vatnajökuls fyrir um eitt þúsund árum fylgir einnig hér með.  Var loftslag mun mildara á þjóðveldistímanum en nú í dag?  Töluvert hefur verið deilt um það, en þetta er tímabil, sem loftslagsfræðingar nefna “Medieval Warm Period”. Ég fjalla um það síðar.  

Vatnsmelónan og hnattræn hlýnun

Ég hef fjallað töluvert um hnattræna hlýnun hér og fengið margskonar viðbrögð, sum beinlínis dónaleg.   Hvers vegna eru sumir svo harðir í afneitun á náttúrufyrirbæri sem er reyndar fremur augljóst?  Ef til vill er ein skýringin sú, að margir andstæðingar kenningarinnar um hnattræna hlýnun trúi á vatnsmelónukenninguna. Hún er sú, að allir þeir sem hafi áhyggjur af hnattrænni hlýnun séu umhverfisverndarsinnar: þeir eru grænir að utan en rauðir sósíalistar að innan. Að hnattræn hlýnun sé bara ein aðferðin í viðbót til að leiða yfir okkur sósíalismann. Svo eru þeir, sem trúa að hnattræn hlýnun sé aðeins tískufyrirbæri, sem vísindamenn hafi gert mikið úr til þess að fá meira fé til rannsókna sinna.  Nú, svo eru það þeir, sem eru tengdir við, eða hafa fjárfest í olíubransanum á einn veg eða annan og vija af þeim sökum alls ekki viðurkenna að hér sé mikið vandamál á ferðinni fyrir allan heiminn. 

Steinblómin í Drápuhlíðarfjalli

Þegar ég var að alast upp í Stykkishólmi gafst mér stundum tækifæri til að sjá stein, sem átti hug minn allan. Þetta var nokkuð stór steinn úr Drápuhlíðarfjalli, sem stillt var upp í stofu þeirra hjóna Sigurðar Ágústssonar og Ingibjargar Helgadóttur í Clausenshúsi.  Yfirborð steinsins var eins og heill blómagarður, þar sem brúnar greinar kvíslast og breiðast út.  Allir sem skoðuðu steininn voru á einu máli um að hér væru steingerðar plöntur.  Að vísu finnast plöntusteingervingar í Drápuhlíðarfjalli, og jafnvel steinrunnin tré, 4 milljón ára gömul.  En steinblómin þeirra Sigurðar og Ingibjargar eru ekki steingervingar, heldur kristallar af mángan oxíði.  Steinninn er alveg jafn fagur og merkilegur fyrir það, en skreytingin er ekki af lífrænum uppruna.  Steinninn mun hafa fundist þegar gullleitin var gerð í Drápuhlíðarfjalli árið 1939.  Síðan hef ég rekist á nokkra steina af svipaðri gerð í fjallinu, en þó engan jafn stóran og fagran. Hér með fylgja nokkrar myndir af þeim.  Mángan oxíð kristallar með þetta form eru nefndir dendrítar vegna þess að þeir skifta sér sífellt í ýmsar greinar í vexti.  Með því myndar kristallinn einskonar blað, sem líkist helst margskiftu laufblaði af burkna.  Sennilega berst mángan oxíð upp í sprungur í berginu með jarðhita og við vissar aðstæður fellur vökvinn út MnO2 og myndar kristalla af ýmsum tegundum af mangan oxíði, eins og hollandít, romanechit, cryptomelan og todorokít.