Bloggfærslur mánaðarins, september 2020
Setbergseldstöðin
21.9.2020 | 00:29
Tíminn líður tíminn flýgur. Fyrir 54 árum birti ég þetta jarðfræðikort af Setbergs eldstöðinni á Snæfellsnesi. Það var margt sem dró mig í áttina að Eyrarsveit og Snæfellsnesi á sínum tíma. Einu sinni var ég, sjö ára gamall strákur frá Stykkishólmi, í sveit að Kolgröfum í Eyrarsveit. Þar var þá búskapur með fornu sniði. Til dæmis stundaði bóndinn fráfærur á lömbum og ám. En aðal aðdráttarafl að þessari fallegu sveit var sú skoðun mín að hér í Eyrarsveit væri að finna rætur af mikilli fornri eldstöð, líkt þeim sem breski jarðfræðingurinn George P.L. Walker og nemendur hans höfðu rannsakað á Austurlandi. Á þesum tíma stundaði ég jarðfræðinám í Queens University í Belfast í Norður Írlandi, en á sumrum vann ég sem aðstoðarmaður Þorleifs Einarssonar jarðfræðings við Atvinnudeild Háskóla Íslands. Þorleifur hvatti mig til að rannsaka Setbergseldstöðina á ýmsan máta. Til dæmis lánaði hann mér reiðhjól sitt til að ferðast um sveitina. Verkefnið var flókið, enda mikill fjöldi bergtegunda og löng jarðsaga sem felst í þessu merkilega svæði. Loks lauk ég við verkið og setti fram í BSc ritgerð minni á Írlandi árið 1965, sem Vísindafélag Íslands birti síðan árið 1966. Síðar var Setbergseldstöðin uppistaðan í doktorsritgerð minni. Doktorsritgerðina frá Durham Háskóla árið 1970 er hægt að nálgast hér:
http://etheses.dur.ac.uk/9338/1/9338_6269.PDF?UkUDh:CyT=
Við vitum heilmikið um stórar megineldstöðvar á Íslandi vegna rannsókna á virkum eldstöðvum eins og Heklu, Öræfajökli, Öskju ofl. En fornar og útdauðar megineldstöðvar eins og Setberg gefa okkur aðra mynd, vegna þess að yfirborðsmyndanir hafa verið rofnar á brott af jöklum, og innri gerð eldstövarinnar kemur þá í ljós. Þannig kom í ljós, að undir Setbergseldstöðinni er mikill fjöldi af skálaga, hallandi innskotslögum, sem ég nefndi keilugana eða cone sheets. Þeir eru bæði úr basalti og líparíti. Keilugangarnir raða sér í hring umhverfis eldstöðina, eins og kortið sýnir, og eru megin þáttur í eldvirkni hér á sínum tíma.
Jóhann Helgason, jarðfræðingur hjá Landmælingum Íslands hefur nú teiknað jarðfræðikortið af Setbergseldstöðinni upp á nýtt og við birtum það hér með.
Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 00:31 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)