Færsluflokkur: Eyjafjallajökull
Höggbylgjur gefa dýrmætar upplýsingar innan bannsvæðisins
20.5.2010 | 20:02
Það er nauðsynlegt að komast í návígi við eldgos til að skilja hvað er að gerast og þá að greina hvaða tegund af gosi er um að ræða. Íslenskir ljósmyndarar og vísindamenn hafa ekki náð slíku myndefni og upplýsingum varðandi gosið í Eyjafjallajökli, vegna þess að þeir hafa fylgt þeim stífu takmörkunum um aðgang af svæðinu sem Almannavarnir hafa sett. Eins og sjá má á mynd af bannsvæðinu til hliðar, þá kemst enginn innan um 10 km fjarlægðar frá gígnum, nema með sérstöku leyfi Almannavarna. En ekki virðast allir hafa fylgt þessu banni. Maður einn heitir Martin Rietze. Hann hefur tekið frábærar ljósmyndir af eldgosum víðs vegar um heim. Myndir hans af gosinu í Eyjafjallajökli árið 2010 eru ekki aðeins merkileg listaverk, heldur einnig mjög góðar heimildir. Það er ekki ljóst hvernig Martin hefur náð slíkum myndum, þegar tekið er tillit til þess að svæðið er lokað. Sögusagnir ganga um það að hann hafi gengið á jökulinn frá Stóru Mörk, upp Skerin og að Goðasteini til að ná þessum myndum, en það er milli 6 til 10 km, hvora leið. Gangan hefur verið vel þess virði, eins og sjá má af myndum hans, hér. Martin er orðin goðsögn meðal ljósmyndara um heim allan og þeirra, sem þrá frekari upplýsingar um gosið í Eyjafjallajökli, eins og það sést í návígi. En nú þegar ég hef uppljóstrað þessu, þá bíða Almannavarnir hans sjálfsagt næst þegar henn fer um Keflavíkurflugvöll, eða hvað? Fyrirgefðu, Martin! En snúum okkur nú að höggbylgjum. Nokkrir ljósmyndarar og vídeómenn hafa tekið eftir höggbylgjum yfir gígnum í Eyjafjallajökli. Þetta eru mjög kraftmiklar bylgjur sem geisla út úr gígnum í aðeins eitt augnablik, en áhrifin eru einstök. Ég var einu sinni í grennd við gíginn í þyrlu þegar ein höggbylgjan birtist og það var eins og þyrlan fengi kraftmikið spark. Hljóðið er ekki mikið, en maður finnur bylgjuna sem titring og högg á bringuna. Enda er hljóðið á miklu lægri tíðni eða riðum en okkar heyrn, sem er fyrir ofan 20 rið. Í þurru lofti við 20 stiga hita er mestur hraði höggbylgju um 343 m/s, sem er hraði hljóðsins. Hraðinn breytist lítillega eftir lofthita og magni af ösku í loftinu. Þá hefur þrýstingsbreyting höggbylgjunar þau áhrif að raki í loftinu þéttist og í augnablik framkallast ljósgrátt ský umhverfis upptök bylgjurnar. Myndin hér til hliðar sýnir til dæmis slíka höggbylgju umhverfis herþotu. Myndin fyrir neðan er úr myndbandi sem Matin Rietze tók af hljóðbylgju, eins og hún sést frá Goðasteini, á gígbarminum. Aðrir hafa náð myndum af höggbylgjunum, til dæmis Ómar Ragnarsson. Niðurstöðurnar úr þessum upplýsingum eru þær, að gas brýst út úr gígnum á hraða sem er nálægt 300 metrum á sekúndu. Á slíkum hraða getur gasið borið með sér nokkuð stór flyksi eða slettur af kviku, sem eru einn eða fleiri metrar í þvermál, auk miklu smærri brota eða dropa af mjög heitri kviku, sem breytast strax í gler eða í það efni sem við köllum eldfjallaösku. Þannig gefa höggbylgjurnar okkur mikilvægar upplýsingar um kraftinn og hraðann í gígopinu. Þessi hraði bendir til þess að gosið sé vúlkanískt (vulcanian eruption). Ég mun blogga um það fyrirbæri næst, og túlka það í ljósi annara upplýsinga frá dýrmætum myndum Martin Rietze.
Ferð á Eyjafjallajökul 16. maí 2010
18.5.2010 | 06:38
Í gær tók ég þátt í leiðangri á Eyjafjallajökul með Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, í þeim tilgangi að safna sýnum og mæla þykkt á gjósku sem fallið hefur á jökulinn vestan gígs. Við ókum í þremur jeppum frá Seljalandsfossi og upp Hamragarðaheiði. Síðan var ekið upp á jökulin og gekk ferðin nokkuð vel. Þegar við vorum komnir rétt austur fyrir Skerin, í um 1000 metra hæð, var stanzað til að taka sýni af öskunni sem þekur jökulinn. Rétt í þann mund hófst kraftmikil hrina af sprengingum, sem myndaði stóra og dökkgráa öskubólstra hátt í loft. Um leið blossuðu eldingar í mekkinum og þrumurnar skullu yfir okkur. Eldingar og miklar rafmagnstruflanir eru eitt af einkennum sprengigosa, einkum ef vatn er í mekkinum. Þá virkar gjóskan eins og skammhlaup milli jarðar og háloftsins, og stöðurafmagn eða static verður mjög mikið vegna mismunandi rafpóla í öskukornum og gufu í mekkinum. Lesið frekar um eldingar í gosinu hér.
Rafmagnið var svo mikið að hárið stóð beint upp á höfði okkar, og ef við réttum upp handleggi hátt upp, þá titraði loftið á fingurgómunum. Við nálguðumst gígbrúnina, með hjálma á höfði, en tókum þá ákvörðun að fara ekki upp á Goðasein vegna hættu af eldingum. Askan féll stöðugt og var svo þét að erfitt var að sjá út úr bílnum. Ég hafði áður komið á Goðastein undir allt öðrum kringumstæðum og glampandi sól, eins og ég bloggaði um hér. Hávaðinn var gífurlegur í þrumunum, en þess á milli var hljóðið sem gosið gaf frá sér eins og mjög mikið brim. Mökkurinn reis hátt beint yfir höfðum okkar, en hann fór í um 8 km hæð þann dag. Við færðum okkur nær, og stöðvuðumst rétt fyrir vestan Goðasein, sem er á brún stóra gígs Eyjafjallajökuls. Þá erum við um 1 km frá gígnum sem er nú virkur. Ekki var ráðlegt að fara upp á Goðastein vegna eldingahættu. Hér vorum við komnir í stöðugt öskufall, og ringdi yfir okkur sandur og aska allt að 4 mm að stærð. Liturinn á gjóskunni sem þekur jökulinn nálægt Goðasteini er nokkuð ljósgrar, eiginlega khaki litur. Einnig er mikið af gjóskunni vikur, nokkuð útblásinn. Hér og þar lágu 10 til 15 sm gjallstykki á yfirborði, og skammt frá gígbrúninni eru stórir pyttir eða holur eftir bombur sem hafa fallið á jökulinn. Í sprengingum kastast oft mjög stór flykki af hraunslettum í loft upp og þær geta verið á stærð við rúmdýnur eða jafnvel bíla. Bomburnar skella á jökulinn og mynda gíga í ísinn. Einn gígurinn er um 5 m í þvermál og rúmlega 2 m djúpur. Í botni hans var stór bomba sem er rúmlega 1 m í þvermál og sennilega um 2.5 tonn. Sprenging hefur varpað henni hátt í loft og síðan féll hún til jarðar um 1 km fra gígnum. Stór hluti hennar er nú kominn á Eldfjallasafn í Stykkishólmi, en afgangurinn er kominn í safn Jarðvísindastofnunar Háskóla Íslands. Slíkar bombur eru mjög góð sýni af kvikunni sem nú berst upp á yfirborðið, og munu gefa verðmætar upplýsingar um gerð kvikunnar og gasinnihald hennar eftir rannsóknir jarðefnafræðinga og bergfræðinga. En slíkar rannsóknir taka því miður nokkuð langan tíma. Við vildum ekki dvelja lengur á hættusvæðinu en nauðsyn krefur, og héldum því frá gígnum. Guðrún Sverrisdóttir jarðfræðingur og félagar hennar gerðu síðan fjölda af mælingum á þykkt öskulagsins víðs vegar um vestanverðan jökulinn áður en við héldum til byggða.
Hvað er gosið í Eyjafjallajökli orðið stórt?
17.5.2010 | 14:17
Eyjafjallajökull | Breytt 18.5.2010 kl. 17:17 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (9)
Einn mælikvarði á goskraftinn í Eyjafjallajökli
11.5.2010 | 06:53
Hæðin á öskumekkinum er nokkuð góður mælikvarði á magnið af kviku sem nú berst upp í gíginn á Eyjafjallajökli. Hæðin á mekkinum er gefin á fimm mínútna fresti af veðursjá eða radar Veðurstofunnar á Keflavíkurflugvelli. Upplýsingarnar má nálgast hér. Það eru ýmsar útgáfur af veðursjánni, en ég fylgist mest með ETOP(Z). Myndin sýnir niðurstöður veðursjár kl. 525 í morgun, og takið eftir tölunni 5.0 fyrir ofan Eyjafjallajökul, en það er hæð gosmakkarins sem veðursjáin sér á þeim tíma. Reyndar mælir veðursjáin mökkinn aðeins þegar hann er hærri en 2.5 km, en til þessa hefur hann oftast verið hærri en svo. Myndin til hliðar sýnir breytingar á hæð hans nú í morgun, 11. maí, frá kl. 2:30 til kl. 6:00, en á þeim tíma hefur hann verið mest á 3.9 til 5.0 km hæð. Í nótt bar meir á glóð í mekkinum en áður, en það má ekki túlka sem aukinn goskraft. Heldur er líklegra að meiri glóð bendi á minni áhrif vatns úr jöklinum á sprengivirknina. Ef til vill er gígurinn að þorna upp smám saman. Eitt af því sem við skiljum nokkuð vel í sambandi við eldgos er hegðun makkarins. Hann fylgir mjög einfaldri eðlisfræði. Morton jafnan, H=1.37Q1/4 gefur okkur hlutfallið milli hæðar gosmakkarins og magns af kviku (Q) sem berst upp í gosinu. Það eru til margar útgáfur af Morton jöfnunni, en ég sýni þá einföldustu hér. Aðal skilaboðin eru þau, að það er magnið af hita sem berst út í andrúmsloftið í gosinu sem ræður því hversu hátt mökkurinn rís. Það er því ekki goskrafturinn sjálfur sem stjórnar hæðinni, heldur kvikumagnið, sem við getum til dæmis mælt í rúmmetrum af kviku sem berst upp úr gígnum á sekúndu. Þegar heit aska og gjall þeytist upp í loftið, þá blandast gosmökkurinn við andrúmsloft. Hitinn frá öskunni hitar um leið loftið og þá minkar eðlisþyngd loftsins sem hefur blandast inn í mökkinn. Við það rís mökkurinn hærra. Þetta er alveg sama fyrirbæri og venjulegur loftbelgur sem menn ferðast í langar leiðir. Hann rís upp vegna þess að blossi af logandi gasi streymir inn í belginn að neðan og dregur með sér hitað loft sem þenst út, léttist og lyftir belgnum. Hér með fylgir mynd sem sýnir hlutfallið milli hæðar gosmakkar, í km, og magns af kviku sem gýs, í rúmmetrum á sekúndu. Samkvæmt því er Eyjafjallajökull nú að gjósa um eða undir eitt hundrað rúmmetrum af hraunkviku á sekúndu. Magnið í virkilega stórum gosum getur verið mörg hundruð þúsund rúmmetrar á sekúndu og fer mökkurinn þá í 30 til 40 km hæð. Við getum því sætt okkur við það að málið er ekki svo slæmt.
Eyjafjallajökull | Breytt s.d. kl. 06:56 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (6)
Ný hrina - sterkara gos?
10.5.2010 | 14:19
Mikil skjálftahrina hófst undir Eyjafjallajökli í nótt og hélt áfram í morgun, 10. maí. Meir en 50 skjálftar hafa komið fram, allir smáir, undir styrkleikanum 3,0, en þeir dreifast á mismunandi dýpi. Myndin til hliðar sýnir dreifinguna í dýpi, sem er frá um 30 km, eða alveg neðst í jarðskorpunni, og upp undir yfirborð. Það er athuglisvert hvað margir skjálftanna eru í kringum 20 km, en einnig er athyglisvert að skjálftar hefjast á öllu dýpi á svipuðum tíma. Þannig er ekki ljóst að skjálftavirknin færist smátt og smátt upp á við. Vafalaust er þetta ný viðbót af frumkviku úr möttli jarðar og inn í jarðskorpuna. Nú er eftir að sjá hvernig Eyjafjallajökull vinnur úr þessum nýja skammti af kviku. Hingað til hefur það verið svo, að kvikan sem gýs í toppgíg er trakí-andesít kvika, og því ekki alkalí basalt frumkvikan sem kemur beint úr möttli og inn í skorpuna. En það var frumkvikan sem kom upp á Fimmvörðuhálsi. Samt sem áður getur ný frumkvika flýtt fyrir myndun á andesít kvikunni í kvikuþró undir toppgíg og því má búast við sama áframhaldi. Öskumökkurinn hefur verið nokkuð stöðugur í um 4 til 5 km hæð, samkvæmt radar mælingum, og óróinn er svipaður og fyrr. Það er hins vegar athyglisvert að dregið hefur úr hraunrennsli um tíma, en alltaf má gera ráð fyrir slíkum sveiflum í hegðun gossins. Ég veit ekki hvort það er tilviljunj, en skjálftarnir raða sér upp á norð-austlæga stefnu, eins og þeir gerðu snemma í skjálftavirkni undir Eyjafjallajökli. Þetta er auðvitað aðal sprungustefnan í eystra gosbeltinu.
Eyjafjallajökull | Breytt s.d. kl. 14:38 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (7)
Fer fyrir Gígjökli eins og Steinsholtsjökli árið 1967?
7.5.2010 | 06:19
Hinn 2. maí, síðastliðinn sunnudag, tók NASA þessa mynd af Eyjafjallajökli úr EO-1 gerfihnetti. Um borð er The Advanced Land Imager tæki, sem gerði myndina. Myndina má sjá í upprunalegu formi hér
Takið eftir sprengigígnum þar sem brúna öskuskýið kemur upp. Takið einnig eftir Gígjökli (sem var einnig oft nefndur Falljökull) fyrir norðan gíginn. Smellið einu sinni eða tvisvar á myndirnar til að fá stækkaða útgáfu. Hvítir gufubólstrar rísa upp um göt í Gígjökli, en jökullinn er vel afmarkaður af þverbröttum hömrum. Næsta mynd hér fyrir neðan er einnig úr EO-1 gervihnetti, og sýnir hún aurana fyrir framan Gígjökul lengst til vinstri. Til hægri á myndinni er blágrænt jökullón Steinsholtsjökuls. Norður eru upp á báðum myndum. Jökull sá er nú svartur af ösku. Hinn 15. janúar árið 1967 varð mjög stórt framhlaup úr 400 metra háum hamrinum Innstahaus fyrir ofan Steinsholtsjökul. Guðmundur Kjartansson skrifaði góða grein um þetta framhlaup í Náttúrufræðingnum. Um 15 miljón rúmmetrar af móbergi féllu niður á jökulinn og orsakaði það mikið flóð í Markarfljóti. Skellurinn var svo mikill að hann kom fram á jarðskjálftamælinum á Kirkjubæjarklaustri. Nú eru móbergshamrar umhverfis og undir Gígjökli sennilega orðnir mjög veikburða og kunna að koma úr þeim fljótlega stórar fyllur og framhlaup þegar jökullinn heldur áfram að minnka. Bretinn Martin P. Kirkbride gerði kort af svæðinu umhverfis Steinsholtsjökul fyrir um tíu árum, sem er sýnt hér fyrir neðan. Þar kemur vel fram hvernig jökullinn hefur hopað, en jökulgarðar frá ýmum tímum hafa verið aldursgreindir. Einnig er sýnt á kortinu setið sem myndaðist í hlaupinu mikla árið 1967. Grein Kirkbridge má nálgast hér
Nú þegar gosið er búið að rústa Gígjökli er ekki óhugsandi að stór framhlaup myndist úr hömrum umhverfis hann.
Eyjafjallajökull | Breytt s.d. kl. 06:22 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (3)
Má bjóða þér gos? Eldfjöll sem aðdráttarafl í ferðamennsku
4.5.2010 | 20:24
Atburðir tengdir eldgosunum í Eyjafjallajökli hafa minnt okkur rækilega á að eldfjöll og eldgos geta haft áhrif á ferðamennsku á ýmsan hátt. Það er ljóst að þessi miklu sjónarspil náttúrunnar eru sterkt aðdráttarafl fyrir ferðamenn, en einnig hefur komið í ljós að mistök í fréttamiðlun og kynningu á slíkum hamförum hafa haft neikvæð áhrif á ferðaiðnaðinn í landinu í heild. Aska í háloftum frá Eyjafjallajökli hefur beint eða óbeint orsakað það að eitt hundrað þúsund flugferðum var aflýst milli 15. og 21. apríl, miljónir ferðamanna fóru í strand og kostnaður og tekjutap flugfélaga mun vera meir en 1.7 miljarðar dollara eða um 220 miljarðar króna. Athygli alheims beindist nú að Íslandi sem aldrei fyrr í tengslum við gosið. Erlendir fjölmiðlar streymdu til landsins í leit að fréttum. Hver voru viðbrögðin hér heima? Ég var staðsettur suður í sveitum á þessum krítiska tíma og varð vitni af því þegar erlendir fréttamenn reyndu að safna einhverju efni tengdu gosinu á allan mögulegan máta. Fókus heimspressunnar var allur á Íslandi. Hér var besta tækifæri Íslands til að koma upplýsingum og áróðri um landið til alheims. En engin skipuleg fjölmiðlaveita var til. Hið opinbera og þar á meðal Iðnaðarráðuneytið, brást. Ísland missti af stærsta tækifærinu, sem hefði getað verið algjörlega ókeypis áróður um land og þjóð og lyftistöng fyrir ferðamál landsins. Einu upplýsingar til fjölmiðla virtust vera frá Almannavörnum, til dæmis um að stærsta samgönguleið landsins, Highway 1, væri rofinn í sundur, brúm lokað og hundruðir manna fluttir á brott. Auðvitað er það hlutverk Almannavarna að aðstoða og vernda gegn jarðvá, en það fór lítið fyrir tilkynningum eða fréttaveitu frá hinu opinbera varðandi það jákvæða, að nú væri búið að opna aftur. Strax og gosið á Fimmvörðuhálsi hófst bárust mér póstur og fjöldi símhringinga frá ferðamönnum erlendis sem vildu koma til að sjá gosið, og enn fleiri þegar sprengigosið hófst. Því miður gat ég ekki sinnt þeim vegna annara verkefna. Ég vil segja ykkur lítið eitt frá starfsemi sem ég hef rekið í um 30 ár sem er tengd ferðum til eldfjallasvæða víðs vegar um heiminn. Hér var aðallega um að ræða landsvæði þar sem ég hef unnið við eldfjallarannsóknir. Ég rak starfsemina í gegnum fyrirtæki mitt Volcano Tours, en þar sem þetta var aukavinna, var ég yfir leitt með aðeins tvær til þrjár ferðir á ári hverju. Þetta eru 10 til 15 daga ferðir, og þáttaka takmörkuð við 25 manns í hverri ferð. Viðbrögðin hafa verið stórkostleg. Ég hef skipulagt og stýrt ferðum á eldfjallasvæði Ítalíu (Vesúvíus, Stromboli, Etnu, Líparí), með blöndu af rómverskri sögu og menningu eins og hún kemur fram í borgunum Pompeii og Herkúlaneum sem urðu undir ösku og vikri frá gosinu í Vesúvíusi árið 79 eKr. Einnig hefur gríska eldeyjan Santóríni í Eyjahafi verið vinsæl, þar sem er að finna stórkostlega blöndu af spennandi eldfjallafræði, fornleifum frá Bronzöld, menningu og sögu. Þá vil ég nefna eyjaklasann Galapagos í Kyrrahafi. Þar hef ég þann máta að hópurinn býr um borð í bát sem fer milli eyjanna á nóttinni, en farið er í land á nýrri eyju á hverjum morgni og hún könnuð, ásamt sundi og köfun í hafinu umhverfis. Á svipaðan hátt könnum við eldeyjarnar í Indónesíu, og notum bát sem fljótandi bækistöð hópsins. Fræðsla er mikilvæg, og við höldum fyrirlestur á hvrjum morgni um jarðfræði, sögu, áður en farið er í gönguferðir. Eldfjöllin í Mið-Ameríku, einkum í Costa Rica, hafa einnig verið könnuð með slíka hópa áhugasamra ferðamanna. Einig má nefna ferðir okkar til Ekvador, Guatemala og Vestur Indía. Ísland hefur uppá mjög mikið að bjóða fyrir ferðamenn sem þyrstir í fróðleik um land og sögu, eldfjöll, náttúruöfl og útivist. Nýja Íslandskortið fyrir ferðamenn á að vera jarðfræðikortið. Eldfjallasafn í Stykkishólmi býður nú upp á eins dags fræðsluferðir umhverfis Snæfellsnes, og hefur því verið mjög vel tekið. Nýja ferðafólkið er duglegt, þráir útivist, vill fræðast á skipulegan hátt, vill hafa fullt prógram fyrir daginn til að njóta ferðarinnar til hins ýtrasta. Leyfið fólkinu að koma til eldfjallsins.
Goshringir
3.5.2010 | 20:50
Reykhringir myndast þegar maður andar frá sér skýi af vindlareyk og blæs um leið gat í gegnum skýið. Þá vefst uppá reykinn og hann myndar fallegan hring. Eldgos mynda oft reykhringi, en nú hafa náðst góðar myndir af reykhringjum yfir Eyjafjallajökli. Það er Kjartan Már Hjálmarsson á Selfossi sem tók báðar þessar frábæru myndir laugardaginn 1. maí. Hringarnir eru örugglega tengdir gosinu. Sennilega myndast hringirnir í gufuskýum þeim sem nú rísa uppaf Gígjökli, þar sem gufan myndast vegna hraunrennslis undir jöklinum. Frábærur reykhringir hafa einnig sést yfir Etnu eldfjalli á eynni Sikiley á Ítalíu, einkum í gosinu árið 2000, eins og myndin fyrir neðan sýnir. Þeir voru allt að 200 metrar í þvermál og endast oft í allt að 15 mínútur.
Hitamet í Markarfljóti
3.5.2010 | 07:07
Gufan kemur fram undan Gígjökli
2.5.2010 | 21:05