Jįrnsteinninn frį Thule

Qaanaaq jįrnsteinnHér hef ég įšur fjallaš um kjarna jaršarinnar, og bent į aš hann er aš mestu geršur śr jįrni. Viš getum aldrei haldiš į steini sem er kominn śr kjarna jaršar okkar. Hins vegar getum viš skošaš og greint steina sem hafa komiš śr kjarna fjarlęgra plįneta, sem hafa sundrast og borist til jaršar. Žaš er sś tegund af loftsteinum, sem viš nefnum jįrnsteina. Nyrsta žorpiš į Gręnlandi er Qaanaaq, en žar rakst ég į merkan loftstein nżlega, sem fyrsta myndin sżnir. Hér gafst mér žį loks tękifęri til aš halda į jįrnsteini, en hann var žungur, žessi. Qaanaaq er fyrir noršan Thule, en žorpiš er tiltölulega nżtt. Žaš var įriš 1953 aš danir gįfu bandarķkjamönnum leyfi til aš reisa einn stęrsta herflugvöll į noršurslóšum į Thulesvęšinu. Savigsvik kortTil aš gera žetta kleift voru ķbśar svęšisins žvingašir til aš flytja mun noršar, į auša og yfirgefna klettaströnd, žar sem nś er žorpiš Qaanaaq ķ dag. Jįrnsteinninn ķ litla Thulesafninu ķ Qaanaaq er eitt lķtiš brot af risastórum jįrnsteini, sem barst utan śr geimnum og til jaršar fyrir um tķu žśsund įrum. Į leiš sinni ķ gegnum lofthjśp jaršar var višnįmiš svo mikiš aš yfirborš jįrnsteinsins varš glóandi heitt. Yfirboršiš brįšnaši og tapaši um 2 mm į sekśndu žar til steinninn skall til jaršar. Hann splundrašist ķ žśsund mola ķ andrśmsloftinu fyrir ofan Thulesvęšiš. Hér dreifšust brotin yfir stórt svęši og eru enn aš finnast nż. Sagan um hvernig brotin śr žessum risasteini hafa fundist er merkileg og hefur žetta jįrn haft mikil įhrif į žróun og lķf Inuit ķbuanna į Thulesvęšinu. Jįrnsteinninn, sem splundrašist yfir noršur Gręnlandi dreifši stykkjum yfir stórt sęši ķ grennd viš Yorkhöfša (Cape York) og einkum žar sem žorpiš Savissivik eša Savigsvik stendur nś. Kortiš til hlišar sżnir fundarstaš sex stęrstu breotanna af jįrnsteininum. Stęrsta stykkiš heitir Ahnighito og er um 31 tonn į žyngd. Žaš fanns į eynni sem nś kallast Meteoritöen eša Loftsteinseyja, Annaš stórt stykki er Agpalilik (20 tonn, nś į safni ķ Kaupmannahöfn) og svo mörg minni, žar į mešal stykkiš sem ég skošaši ķ žorpinu Qaanaaq, nyrst į Gręnlandi. Evrópubśar fengu fyrst vitnesku um jįrnsteinana žegar bretinn John Ross kom į žessar slóšir į leiš sinni ķ leit aš noršvestur siglingaleišinni įriš 1818. Žį kom fyrst ķ ljós, aš Inuitar hafa fengiš sér jįrn śr žessum steinum ķ alda rašir og bśiš til frįbęra jįrnodda į hvalskutla sķna og einnig beitta hnķfa. Žannig voru Inuķtar į Thulesvęšinu komnir inn į jįrnöldina, žegar allir ašrir Inuķtar į Gręnlandsslóšum voru enn į steinöld. Žaš er engin tilviljun aš Savissivik žżšir stašurinn žar sem mašur finnur jįrn į mįli Inuķta. Hingaš hafa žeir leitaš ķ aldarašir til aš sękja hinn veršmęta mįlm ķ vopn sķn og verkfęri. Peary og stóri jįrnsteinninnJohn Ross fann aldrei jįrnstreinan, enda vildu Inuķtar ekki sżna neinum vestręnum mönnum žessar gersemar, sem žeir köllušu jįrnfjalliš. Įriš 1897 kom bandarķski sjólišsforinginn og landkönnušurinn Robert E. Peary til Thule og fékk Inuķta til aš sżna sér jįrnsteinana og sķšan eignar Peary sér žį stęrstu. Nęsta mynd sżnir žegar Peary og hanns menn komu stęrsta jįrnsteininum, 31 tonna Ahnighito, um borš ķ skip žeirra, sem var mikiš afrek. Sķšan var siglt meš jįrnsteinana til New York, og žar eru žeir stęrstu nś til sżnis ķ nįttśrugripasafni borgarinnar. žessi risasteinn er einn allra stęrsti loftsteinn sem fundist hefur og žurfti safniš ķ New York aš śtbśa sérstakar undirstöšur, sem nį nišur ķ gegnum gólfiš og alveg nišur ķ fornan og traustan berggrunn Manhattan eyjar.

« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 Smįmynd: Gunnar Th. Gunnarsson

Fróšlegt, takk

Gunnar Th. Gunnarsson, 18.7.2012 kl. 15:30

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband