Keilugangar í Setbergseldstöð

Ég hef fjallað um keiluganga hér fyrir ofan, en hér vil ég gefa frekari upplýsingar um dreifingu þeirra í Setbergseldstöðinni á Snæfellsnesi, fyrir þá sem hafa áhuga á að skoða þessi merkilegu fyrirbæri sjálfir.  Fyrri myndin er lauslegt jarðfræðikort af eldstöðinni.  Litlu strikin eru keilugangar í berggrunni Setbergseldstöðvarinnar.  Strikið sýnir stefnu keilugangsins, en litla hakið sýnir þá hlið sem hallar niður. Það kemur strax í ljós, að þeir mynda hringlaga þyrpingu í kringum eldstöðina, með þvermál um 10 km.  En ef að er gáð, þá kemur í ljós að það er önnur þyrping eða hringlaga myndun af keilugöngum sunnar, og ná þeir yfir fjallgarðinn og suður í Staðarsveit. Þar eru einnig innskot af djúpbergi, gabbró og granófyr, sem fylgja sömu hringlaga myndun.  Hér eru rætur af annari eldstöð, sem ég kallaði  Setberg II.  Hún er aðeins yngri en nyrðri Setbergseldstöðin. Gabbróið og keilugangana má skoða í Þorgeirsfellshyrnu, og granófýrinn er í Lýsuskarði.  Sennilega hefur granofýrinn gefið skarðinu þetta nafn.  Granófýr er ljósleitt berg og gefur skarðinu hinn ljósgráa lit.

Þeir sem kunna að hafa áhuga á að skoða keiluganga er bent á strandlengjuna í botni Grundarfjarðar.  Ég mæli með því að ganga í fjörunni (sætið sjávarföllum) frá Grund og fyrir neðan Hamra.  Þar eru ágætar opnur í nær samfellda þyrpingu af keilugöngum, bæði af þykkum keilugöngum úr líparíti, og þynnri basalt keilugöngum.  Þar sést einnig mjög vel hvað blágrýtismyndunin, gömlu basalt hraunlögin, er mikið ummynduð af háhita hér.  Steindir sem finnast hér í blágrýtismynduninni, á milli keiluganganna, eru meðal annars laumontít (hvítir og frekar mjúkir eða jafnvel loðnir kristallar), og einnig epídót (fallega grænir kristallar) og að lokum granat (smáir og rauðleitir kristallar).  Þessar steindir benda til þess, að hér hafi verið um 400oC hiti í jarðskorpunni, eða virkt og kraftmikið háhitasvæði.  Síðari myndin er hluti af jarðfræðikortinu sem ég birti 1966 af svæðinu.

Athugasemdir

[Lúðvík E. Gústafsson (IP-tala skráð) 1.7.2011 kl. 10:18]

Sæll Haraldur,

Takk fyrir þessa færslu. Það eru ekki margir sem fást við keiluganga núorðið, en ég hef verið meðhöfundur að grein sem mun birtast fljótlega, keilugangar í tveimur eldstöðvum í Njarðvík í Borgarfirði eystra og við Geitafell. Það er reyndar merkilegt að ég tel að eldstöðin í Njarðvík sé hluti af eldstöð sem ég kalla Dyrfjallaeldstöð og hefur verið viðgangsefni doktorsritgerðar minnar er með keilugangakerfi, en ekki meginhrina í Dyrfjalleldstöðinni sem leiddi af sér sprengigos og öskujumyndun.

Annað sem ég hef velt fyrir mér, eftir lestur þinnar ágætu ævisögu, er að í Borgarfirði eystra og Loðmundarfirði eru ummerki gríðarlegra sprengigosa með flykrubergsmyndun sem er með því mesta á Íslandi, að mínu mati. Þú telur að slík sprengigos geta einungis myndast í þykkri skorpu en þekkist á Íslandi. Ég hefði áhuga að fá álit þitt á því sem gerðist þarna fyrir austan fyrir um 12 til 15 milljónum ára.

Með kveðju

Lúðvík E. Gústafsson,

Otrateigur 18, 105 Reykjavík

[Haraldur Sigurðsson, 8.7.2011 kl. 15:28]

Sæll, Lúðvík:  Fróðlegt að heyra af keilugöngum á Austfjörðum. Ég hlakka til að leas um Þetta, þegar þú hefur birt grein þína. Varðandi stór sprengigos, þá er reynslan sú, að þau eru tengd kivkuþróm af súrri kviku, sem innihlada tugi ef ekki hiundruðir rúmkílómetra. Oftast er það í meginlandsskorpu, eða skorpu yfir sigbeltum. Að vísu eru til mjög þykk gjóskuflóðslög í sumum eldstöðvum í Tertíera staflanum á Íslandi, en við vitum ekki um magn einstakra laga, þar sem útbreiðslan er yfirleitt ekki þekkt.  Annars her ég heyrt af hugmyndum um að miklu eldri skorpða kunni að liggja undir norður hluta Austurlands, og má vel vera að þaðan hafi komið mikið magn af súrri kviku á Tertíer. Vinsamlegast sendu mér tölvupóstfang þitt í [e-mail]  kveðja  Haraldur