Bloggfærslur mánaðarins, september 2012

Erindaflokkur Eldfjallasafns um Grænland er að hefjast

Haraldur go RAXNæsta laugardag, hinn 29. september, hefst nýr erindaflokkur í Eldfjallasafni í Stykkishólmi kl. 14, og heldur áfram alla laugardaga í október. Aðgangur er öllum ókeypis. Auk mín mun Ragnar Axelsson flytja erindi. Grænland hefur verið mikið í fréttum undanfarið og af nógu er að taka varðandi efni til umfjöllunar: bráðnun Grænlandsjökuls, hopun hafisins umhverfis Grænland, mikil auðæfi í jörðu á Grænlandi og olíuleit á hafsbotni umhverfis, tengsl Grænlands við uppruna heita reitsins sem nú er undir Íslandi, söguna um elsta berg á jörðu, sem finnst á Grænlandi, landnám íslendinga á Grænlandi. Ragnar Axelsson hefur kannað Grænland í meir en tvo áratugi og ljósmyndir hans þaðan eru heimsþekkt listaverk. Hann mun segja okkur frá sýn sinni af Grænlandi og íbúum þess í vel myndskreyttu erindi hinn 6. október.

Týnda flugvélin

ál partarÍ gær komst ég loks að leifum bresku herflugvélarinnar, sem brotnaði í norður hamri Svartahnúks árið 1941. Vélarpartar og litlar tætlur af ál eru á víð og dreif í skriðunni undir hnúknum á um 100 metra breiðu svæði. Áltætlurnar er allar beyglaðar og sumar bræddar, eins og fyrsta myndin sýnir. Útlit þeirra minnir okkur rækilega á það, að sprengju- og skotfærafarmur hervélarinnar sprakk í loft upp við áreksturinn og mikið bál varð úr. Flugslysið varð hinn 28. nóvember árið 1941 og hefur Karl Smári Hreinsson skrifað ágæta grein um þennan atburð. Eftir að hafa hringsólað um norðanvert Snæfellsnes flaug vélin inn Kolgrafafjörð í afleitu veðri, en náði ekki að komast suður yfir fjallgarðinn og brotnaði í hamrinum, þar sem merkið X er á kortinu hér til hlíðar. KortÉg hef verið að leita að flakinu öðru hvoru í sumar, en það hefur verið hulið snjó þar til nú í september. Þessi Vickers Wellington tveggja hreyfla sprengjuflugvél hafði farið í eftirlitsflug á hafinu milli Íslands og Grænlands hinn 28. nóvember. Það var hvasst að suðaustan þennan dag og mjög láskýjað. Bændur í Kolgrafafirði og Eyrarsveit heyrðu flugvélagný og sáu mikinn blossa í fjallinu, eins og eldgos. En veðrið var afleitt og skyggni ekkert. Einn bóndi tók hvað mestan þátt í leit að flugvélinni, en það var Ingvar Agnarsson bóndi á Kolgröfum. Nokkrum árum síðar var ég part úr sumri sem ungur smali í sveit hjá Ingvari á Kolgröfum. Þá fræddist ég dálítið um atburðinn, en Ingvar hélt merka dagbók. Hinn 1. desember komst Ingvar loks að flakinu undir Svartahnúk, beint fyrir ofan Grenjadal. Leifar af sex líkum áhafnarinnanr fundust og voru þau flutt til byggða. Svartihnúkur er nær þverhníptur. Hann er myndaður úr blágrýtislögum, sem hafa ummyndast vegna háhita. Innskot af granófýr og díórít bergi eru mikilvæg í efri hluta hnúksins.

Sjaldgæfir málmar á Grænlandi

Kvanefjeld námusvæðiðSjaldgæfu jarðmálmarnir eru sautján fremur fágæt frumefni, sem hafa mjög svipaða eiginleika. Ég hef áður fjallað nokkuð um þá hér http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1151653/Þessi sautján efni heita scandium, yttríum, lanthanum, praesodymium, neodymium, promethium, samaríum, europium, gadolinium, terbium, dysprosium, holmium, erbíum, thulium, ytterbíum og lutrtium. Sjaldgæfu málmarnir eru ómissandi í gerð allra raftækja, í tölvur, snjallsím, bíla og flestar eða allar raf- og málmiðnaðarvörur. Til dæmis er neodyníum ómissandi í segul fyrir vindmyllur, og í rafhlöður fyrir rafbíla. Eftirspurnin er því mjög mikil og vaxandi. Verð á sjaldgæfum málmum hefur því tífaldast undanfarið, frá um $20 fyrir kg uppí $200 kílóið. Á sama tima hefur Kína, sem er aðal framleiðandinn (95%), dregið úr utflutningi, frá 65 þúsund tonnum á ári niður í um 30 þúsund. Sjaldgæfu málmarnir eru algengastir í vissum tegundum af graníti. Á Grænlandi eru sjaldgæfu málmarnir til í ríkum mæli í Ilimaussaq bergmyndunum á suður Grænlandi, einkum á Kvanefjeld svæðinu. Hér er mikið berginnskot af þeirri tegund sem nefnist nefelín sýenít. Í þessu bergi er einnig mikið magn af úran. Kvanefjeld er reyndar í Eystribyggð, skammt frá Bröttuhlíð, á svæði sem var vel kunnugt þeim forfeðrum okkar sem sigldu til Grænlands á söguöld og settust hér að. Það er nú talið að í Kvanefjeld sé ein allra stærsta náma af sjaldgæfum málmum og úran á jörðu. Ekki er enn hafinn námurekstur í Kvanefjeld. Tanbreez náman er einnig í Eystribyggð á suður Grænlandi og hér er berg sem er mjög ríkt af sjaldgæfu málmunum og jafnvel ríkara en í Kvanefjeld. Tanbreez er ekki heldur komin í gagnið. Það fer fram hjá engum að heimsókn ráðamanna frá Suður Kóreu til Grænlands í vikunni er nátengd áhuga kóreumanna á sjaldgæfum málmum, sem eru algjörlega nauðsynlegir fyrir ramleiðslu raftækja, bíla og annars hátækniiðnaðar í Suður Kóreu. Nú er dnasinn að hefjast fyrir alvöru milli alþjóða námufyrirtækja og heimamanna. Lobbyistar eða áróðursmenn fyrir námu- og olíufyrirtækin segja að Grænland sé í raun algjör draumur þeirra, þar sem hér sé tiltölulega auðvelt að hafa áhrif. Meðal hinna 57 þúsund íbúa landsins er talið að hér sé yfirstétt, sem er mönnuð af aðeins 44 stjórnmálamönnum, ráðherrum, þingmönnum og borgarstjórum. Lobbyistarnir segja, að hér þurfi þeir því aðeins að hafa áhrif á 25 ráðamenn til að koma máli sínu í gegn varðandi námurétt og umhvefismál. Núverandi stjórn Grænlands var mynduð eftir kosningarnar árið 2009 og er hún samsteypustjórn þriggja flokka: Inuit Atagatigiit, Demokraatit and Kattusseqatigiit Partiat. Inuit Ataqatigiit flokkurinn er stærstur, eða með um 44% atkvæða í síðustu kosningum. Flokkurinn er vinstri sinnaður og stefnir á algjört sjálfstæði Grænlands og skilnað frá dönum. Formaður flokksins er Kuupik Kleist forsætisráðherra og hvílir mikil ábyrgð á honum þessa dagana.

Rebbi kom hingað til lands miklu fyrr

Þessir erlendu vísindamenn hafa greinilega ekki lesið frétt í Mbl um refabein á Íslandi, sem eru um 3500 ára gömul. Sjá fréttina hér:
http://www.mbl.is/frettir/taekni/2007/12/17/islenska_tofan_kom_thusundum_ara_fyrir_landnam/
Það þarf enga 16. aldar ísb´ru til að skýra tilvist refsins hér. Hann hefur verið hér á landi mun lengur.
mbl.is Refur komst á ísbrú til Íslands
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Olía umhverfis Grænland

Olíuleitarsvæði GrænlandÞað hefur verið töluverður áhugi fyrir olíuleit umhvefis Grænland, og miklar vonir bundnar við það. En ekki hefur þetta reynst alveg eins auðvelt og haldið var í fyrstu. Skoska olíufyrirtækið Cairn Energy hefur eytt um einum milljarð dollara í olíuleit á hafsbotni fyrir vestan Grænland. Svæðið sem þeir hafa kannað er skammt fyrir austan Disko eyju, eins og myndin sýnir. Hér hafa þeir gert víðtækar og dýrar rannsóknir á hafsbotninum og borað átta djúpar holur. Einnig nota þeir jarðeðlisfræðilegar aðerðir til að gegnumlýsa jarðlögin. Myndin til hliðar sýnir til dæmis slíka sneiðmynd af jarðlögunum frá Kanada til Grænlands, um 600 km leið. Sneiðmynd af setlögumÁ slíkum sneiðmyndum kunna að koma fram upplýsingar um olíusvæðin. Engin vinnanleg olía hefur fundist og hefur Cairn nú ákveðið að draga sig í hlé, að minnsta kosti um stundar sakir, en margir telja að Grænlandsævintýri þeirra sé lokið. Cairn Energy varð frægt og ríkt þegar þeir fundu olíu á Indlandi, og sjá borholur þeirra indverjum nú fyrir um 20% af sinni orkuþörf. Það er enginn leikur að bora eftir olíu umhverfis Grænland. Cairn þurfti að hafa dráttarbáta alltaf til taks til að stjaka við eða draga stóra borgarísjaka frá borpöllunum. Einnig eru miklu meiri vandamál varðandi stjórn á mengun, og svo setur veðrið strik í reikninginn. Þegar eða ef Grænlandsolía kemur á markað, þá verður hún örugglega dýr. Hvers vegna er Grænland spennandi svæði fyrir olíuleit? Það er tengt uppruna og þróun Atlantshafsins. Grænland er hlut af fleka Norður Ameríku. Fyrir um 60 milljón árum byrjaði Grænland að rifna frá Norður Ameríku og þá opnaðist sundið sem við nefnum Davis Strait og einnig Labradorhaf, eins og myndin fyrir neðan sýnir. Rek Grænlands frá Norður Ameríku myndaði þannig sigdæld, þar sem setlög söfnuðust fyrir, hugsanlega með lífrænum leifum. Þessar lífrænu leifar gætu myndað olíu. En rek Grænlands frá Norður Ameríku var skammvinnt.  Myndun Labradorshafs og Davis StraitFyrir um 50 milljón árum hætti þetta rek í Labradorhafi en þá byrjar Grænland að reka frá Evrópu, þegar Norður Atlantshafshryggurinn myndast austan Grænlands. Það er semsagt sigdældin undir Labradorhafi og í Davis Strait sem menn einblína á. Einnig eru nokkrar vonir um olíu taldar um olíu undir  hafsbotninum rétt austan Grænlands, og kemur þar Drekasvæðið við sögu, en það er nú önnur saga…

Járn á Grænlandi

JárnmarkaðurinnVerð á járni hefur margfaldast undanfarin ár, eins og fyrsta myndin sýnir, en þessi hækkun er aðallega vegna mikilla framkvæmda í Kína. Breska fyrirtækið London Mining vill nú reisa stóran námubæ á Vestur Grænlandi, Í Isukasia um 150 km fyrir norðaustan Nuuk, þar sem 760 námumenn munu búa. Einnig verður byggð höfn og ymsar aðrar framkvæmdir tengdar námurekstrinum. Afraksturinn af námugreftrinum er talinn verða um 32,3 milljarðar danskra króna, eða jafnt og styrkur Danmerkur til Grænlands í tíu ár. Sennilega verða aðeins um 20% starfsmanna grænlendingar en flestir þeirra verða kínverskir námumenn, sem munu búa í nýju þorpi við námuna. Hér rétt við ísröndina er grænlenska bergið mjög járnríkt, en það inniheldur yfir 70% af járni. Það myndar lag sem er 180 til 450 m þykkt og er það á yfirborði, svo auðvelt er að hefja námugröft. Alls er talið að hér séu um 1,5 milljarðar tonna af magnetíti. Isua járnsvæðiðFramleiðsla er áætluð um 15 milljón tonn á ári, en málmgrýtið verður flutt til strandar um 100 km leið í stálpípu. Diesel rafstöð verður reist á staðnum, en ekki fallvatnsvirkjun þar sem slíkt tæki of langan tíma til undirbúnings. Hér í Isua hefur járnið sennilega myndast sem setlög í sjó, en undir járnlaginu eru mjög forn lög af gosbergi og skyldum setlögum. Jarðlögin á Ísua eru meða elsta bergs á jörðu, eða um 3,8 milljarðar ára að aldri. Enn hefur grænlenska ríkið ekki veit leyfi til að hefja byggingu námubæjarins þar sem ekki hefur enn verið gengið frá rannsóknum varðandi umhvefisáhrif frá námurekstrinum. Það er gífurlegt magn af leir og drullu, sem mun berast til hafs í sambandi við námureksturinn og hafa neikvæð áhrif á lífríki hafsins.

Fjársjóður Grænlands

 GrænlandGrænland er stærsta eyjan, um tuttugu og einum sinnum stærri en Ísland. En hér eru aðeins um 57 þúsund íbúar. Nú virðist allt að verða vitluast á Grænlandi. Forseti Suður Kóreu er í heimsókn, nýlega hefur grænlenski ráðherrann Kuupik Kleist fundað með kínverjum og Hilary Clinton. Ástæðan fyrir þessum mikla áhuga á Grænlandi eru auðlindir eða beinlínis fjársjóðir í jörðu. Hér er næstum allt til: demantar, gull, kopar, platína, úran, ál, títan, járn og hinir verðmætu sjaldgæfu málmar, sem eru ómissandi í tölvuframleiðslu. Nú eru um þrjátíu námufyrirtæki að kanna jarðlögin og undirbúa námuvinnslu, en aðeins ein gullnáma er komin í gang. Nú telja margir að námureksturinn kunni að flýta fyrir sjálfstæði Grænlands undan danskri stjórn. Þeir hafa haft heimastjórn síðan 1979 og árlega veitir danska ríkið Grænlandi styrk sem nemur um 460 milljón evrum. Þetta eru 8070 evrur á mann, eða um 1,3 milljón ísl kr. á hvern einstakling. Til að meta þennan styrk í réttu samhengi skal geta þess, að árið 2010 var útflutningsverðmæti grænlendinga um €350 milljón og innflutningur um €700 milljón. Grænlendinga eru því algjörlega háðir dönum á þessu augnabliki, en það getur allt breyst mjög hratt, ef eða þegar tekjur berast inn frá námurekstrinum. En sumir halda því fram, að Kuupik Kleist sé ekki nægilegur þungavigtarmaður til að leiða þjóðina í gegnum erfið viðskipti við slungin alþjóðafyrirtæki, sem vilja hefja námugröft, og annað hvort sneiða hjá dönum eða reyna að hafa þá góða. Það eru því mjög spennandi tímar fram undan hjá næsta nágranna okkar, en því miður virðast íslendingar ekki hafa nokkurn áhuga á Grænlandi og því sem þar er að gerast. Það er reyndar skammarlegt, að mínu áliti.

Kötlugos eftir Arreboe Clausen

Kötlugos 1918 Arreboe ClausenHér er nýjasta mynd Eldfjallasafns í Stykkishólmi. Hún er olíumálverk af Kötlugosinu árið 1918. Myndin er máluð af mjög sérstæðum manni, sem fæddur var í Stykkishólmi: Arreboe Clausen (1892 -1956). Faðir Arreboe var kaupmaðurinn Holger P. Clausen í Stykkishólmi, en um hann lék evintýraljómi, einkum í sambandi við ferð hans til Ástralíu í leit að gulli. Hann hafði getið sér frægðar á Snæfellsnesi árið 1880, þegar hann bauð sig til framboðs til Alþingis. Holger tók það ráð að reisa tjald á kjörstað, þar sem voru veittar óspart vínveitingar til kjósenda á kostnað Clausensverslunar. Að sjálfsögðu hlaut hann kosningu með miklum meirihluta til Alþingis, en þessi atburður er ávallt kallaður “Brennivínskosningin” síðan. Í þá daga greiddu menn atkvæði sitt í heyrenda hljóði. Siðar kom Holger öllum á óvart og reyndist bæði róttækur og frjálslyndur á þingi. Arreboe Clausen starfaði mörg ár sem einkabílstjóri forsætisráðherra Íslands. Af honum eru margar sögur, tengdar þessu sérstæða starfi. Til dæmis segir Ólafur Thors við Arreboe einkabílstjóra sinn, árið 1942: „Góði minn, nú er ég orðinn forsætisráðherra. Nú verður annar hvor okkar að hætta að drekka! “ Eitt sinn var Arreboe spurður, hvað væri að gerast á bak við tjöldin í stjórnmálum Íslands, og vildi hann ekkert um það segja. „Ert þú ekki innsti koppur í búri allra stjórnmálaflokka?“ Arreboe svaraði snöggt: „Jú, ég er það, en sá koppur lekur ekki.“ Málverkið af Kötlugosinu hefur Arreboe málað eftir frægri ljósmynd, sem Kjartan Guðmundsson tók af gosinu. Að lokum skal geta þess, að Arreboe var faðir þeirra Clausensbræðra, Hauks og Arnar, sem lengi voru fremstu frjálsíþróttamenn Íslands.

Hafís í lágmarki

Hafís 2012Það var stórfrétt í síðustu viku að hafísinn á norður skauti jarðar væri nú í algjöru sögulegu lágmarki, eða aðeins 4,1 milljón ferkílómetrar. Þessi tala á eftir að lækka eitthvað, því bráðnun heldur áfram fram á haust. Bráðnunin er alveg ótrúlega hröð, eða frá 40 til 75 þúsund ferkílómetrar á dag! Línuritið til vinstri sýnir hvernig hafísinn á norðurskauti hefur bráðnað undanfarin ár. En eins og oftast, þá er nauðsynlegt að setja þetta efni í lengra samhengi tímalega en einungis þessi síðustu ár. Það gerum við í annari mynd, sem sýnir útbreiðslu hafíss á norðurhveli síðustu 1450 ár, eða frá því um 600 e.Kr. Hafís hefur fyrst myndast á jörðu fyrir um 47 milljón árum, en breiddist þó fyrst út um heimsskautin bæði aðallega þegar ísöld hófst fyrir um 2,6 milljón árum. Sveiflan á útbreiðslu hafíss hefur verið lítil til þessa, nema árssveiflan. Nú er annað upp á teningnum, eins og önnur myndin sýnir. En það skal tekið fram, að línuritið á annari mynd er byggt á 40 ára meðaltali, og því hverfur stóra breytingin í ár að mestu inn í meðaltöluna, en sveiflan síðustu árin er samt stórkostleg.  Hafís KinnardÞessi hraða breyting á hafís norðursins getur bent til að hann verði allur horfinn um 2030 (sumir segja jafnvel árið 2016), en ekki í lok aldarinnar, eins og fyrri spár sögðu. Minnkandi hafís er alvarlegt mál, sem snertir þróun loftslags og hafsins umhverfis Ísland. Þegar hafís myndast, þá fer saltfrítt vatn í að gera ísinn en mjög saltur sjór með háa eðlisþyngd verður eftir. Þessi salti og þungi sjór sekkur til botns í Íshafinu. Síðan streymir hann suður með hafsbotninum, um, sundið milli Grænlands og Íslands og virkar eins og mótorinn í hringrás heimshafanna. Ef hafís minnkar eða hverfur, þá mun draga úr þessum kalda straumi. Getur það valdið því að Golfstraumurinn hægi á sér? Getur það valdið staðbundinni kólnun á Norður Atlanshafssvæðinu, á Íslandi og á Bretlandseyjum? Það eru engar samfelldar rannsóknir eða mælingar í gangi til að fylgja þessum breytingum.

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband