Fęrsluflokkur: Berggangar

Hvar eru hin eiginlegu flekamót?

Sķšan umbrotin miklu hófust į Reykjanesi hinn 9. nóvember 2023, žį hefur jaršskjįlftavirkni veriš nokkuš dreift yfir Reykjanesiš og žvķ erfitt eša ómögulegt aš gera sér grein fyrir hvar hin eiginlegu flekamót eru milli Noršur Amerķkuflekans fyrir noršan og Evrasķuflekans fyrir sunnan nesiš.  Žaš er mikilvęgt aš įtta sig į žvķ, vegna žess aš sennilega streymir kvikan mest upp śr möttlinum į eša alveg ķ grennd viš flekamótin.  ReykjanesSkjálftar

Ég rakst į žessa mynd ķ dag į vef ISOR.  Hśn er merkileg į żmsan hįtt.  Myndin sżnir gögnin fyrir eitt įr (2020) af skjįlftum, sem geršust fyrir umbrotin miklu ķ nóvember 2023. Myndin sżnir okkur ansi vel hvar flekamótin raunverulega eru, en žau eru į frekar mjóu og vel afmörkušu svęši, sem er um 4 til 5 km į breidd. Žvķ mišur var engin virkni ķ austur hluta gosbeltisins žetta įriš, svo flekamót eru ekki eins vel žekkt žar. 

Flekamótin liggja ekki eftir nesinu mišju, heldur vel fyrir sunnan mišju Reykjaness. Žaš er merkileg asymmetrķa eša misskipting milli noršur og sušur helmings nessins, sitt hvoru megin viš skjįlftabeltiš. Noršur helmingurinn viršist stękka meira, sennilega af dyngjuhraunum.  Renna dyngjuhraun sjaldan eša aldrei til sušurs, spyr ég. Eša er žaš bara miklu meira rof į sunnanveršu nesinu vegna rķkjandi vindįttar og sjįvarrofs.  Žaš žykir mér lķklega skżringin. 

 


Gosiš sem ekki kom -- En žaš er ekki bśiš žótt žaš sé bśiš

Viš getum vķst andaš léttara. Jaršskjįlftum hefur aš mestu lokiš og skorpuhreyfingar eru nś litlar. Lķkur į eldgosi ķ Grindavķk viršast žvķ litlar aš sinni. Samt sem įšur varar Vešurstofan ennžį viš og segir į vef sķnum ķ dag:   ”Višvörun  -  Ennžį eru taldar lķkur į eldgosi.”

Ég og félagar mķnir, utangaršsmenn sem hafa reynt aš fylgjast meš gangi mįla, höfum frį upphafi rżnt ķ fįanlegu gögnin um jaršskjįlfta og skorpuhreyfingar, en gert okkur fulla grein fyrir aš viš fįum aldrei aš sjį allt, aš žaš eru žį sennilega einhver merkileg leynigögn sem viš höfum ekki ašgang aš og aš viš veršum žvķ aš sętta okkur viš allar žessar spįr um yfirvofandi eldgos, af žvķ aš spįrnar koma frį sérfręšingum sem eru vęntanlega meš meiri upplżsingar en ekki endilega meš meiri žekkingu eša reynslu.  

En er žaš žį ķ rauninni žannig?  Nś eftirį grunar mig aš sérfręšingahópur Vešurstofunnar  hafi komist aš sinni nišurstöšu og spį um yfirvofandi eldgos og skipulagt žvķ rżmingu bęjarins og lokun, į grundvelli alveg sömu gagna sem ég og ašrir hafa rżnt ķ og ekki séš umrędda goshęttu.  Žaš er ķ raun furšulegt aš žaš geti veriš svona skiptar skošanir um mikilvęgan hlut.  Aftur vekur žaš hugsun um hvort kerfiš sé nęgilega gott.Skipastigshraun gps

Einmitt nś er mikilvęgt aš vera į varšbergi. Žótt skjįlftavirkni sé lķtil eša engin, žį eru samt töluveršar skorpuhreyfingar ķ gangi, mest lóšréttar og upp. Ég skoša oft gögn frį žeim GPS stöšvum žar sem ris hefur veriš ķ gangi sķšan bresturinn mikli varš hinn 11. nóvember. Žessi gögn sé ég til dęmis į vefnum  https://strokkur.raunvis.hi.is Tökum til dęmis GPS stöšina Svartsengi SENG sem sżnir ris um 20 cm frį 11. nóvember og įframhaldandi. Sama mį segja um GPS stöšina Skipastigshraun SKSH sem sżnir ris um 15 cm sķšan 11. nóvember og įframhaldandi. Myndin sem fylgir hér meš er GPS hreyfingin ķ Skipastigshrauni. Stöšin Eldvorp ELDC sżnir ris um 11 cm og įframhaldandi, einnig norv-site, sem  sżnir ris um 11 cm og įframhaldandi, og GPS sund-site sem sżnir ris um 4 cm sķšan 11. nóvember og įframhaldandi. Hvaš žżšir žetta?  Er jaršskorpan aš jafna sig eftir įtökin, eša er kvika į hreyfingu undir skorpunni?

 

 


Hvernig Grindavķk fęrist til

Ég hef fjallaš hér fyrir ofan um mikilvęgi žess aš hafa ašgang aš GPS gögnum til aš kanna flekahreyfingar sem nś ganga yfir.  Einfaldast er aš fara inn į vefsķšuna  https://vafri.is/quake/  til žessa verks.

Žaš er ef til vill ešlilegt aš mašur snśi sér fyrst aš GPS męlinum GRIC, sem er stašsettur rétt fyrir noršan Grindavķk. Hann sżnir aš skorpan undir męlinum fęršist ķ fyrstu hęgt til sušausturs um 5 cm frį 27. október til 7. nóvember, en rykkist žį til vest-noršvesturs um 30 cm og dettur nišur um 120 cm.  Męlirinn viršist stašsettur nišri ķ mišjum sigdalnum sem liggur til sušvesturs ķ gegnum bęinn og til sjįvar.  Žar sem Grindavķkurmęlirinn er stašsettur nišri ķ mišri sprungunni, žį gefur hann takmarkašar upplżsingar um um flekahreyfingar og stóru myndina.  Undir žessum męli er allt berg brotiš og sjįlfsagt nokkur lķtil flekabrot, sem nś mjakast til ķ żmsar įttir.  GRIC męlirinn gefur okkur žvķ ekki mikla innsżn inn ķ stóru flekahreyfingarnar sem nś geysa yfir, žar sem męlirinn er nišri ķ sprungunnigps vertical sjįlfri. 

Žegar žetta er ritaš viršist vera komin nokkur rólegheit ķ jaršskorpunni undir męlistöšini GRIC ķ Grindavķk. Sigiš hefur aš mestu stöšvast, og einnig hefur rekiš til vesturs stoppaš. En stöšin heldur įfram aš reka til sušurs um 2 cm į dag. Myndin sżnir lóšréttu hreyfinguna sem męlst hefur til žessa. 

Žetta er mķn fyrsta fęrsla um nišurstöšur GPS męlinga į Reykjanesi.  Ég mun fjalla um nišurstöšur GPS męlinga annars stašar į Nesinu į nęstu dögum og varpa ljósi į spennandi feršir Amerķkuflekans samkvęmt GPS męlingum į noršur og vestur hluta Reykjaness.

 


Nįši gossprungan frį Eldvörpum sušur til sjįvar į Mišöldum?

Žeir sem hafa įhuga į jaršfręši Reykjaness ęttu endilega aš lesa stuttan pistil ISOR um Reykjaneselda, sem var eldvirkni ķ gķgaröšinni Eldvörpum ķ kringum 1210 til 1240 e.Kr. og fróšleik um basalt hraun sem žį rann til sjįvar til sušurs af Reykjanesi.  https://en.isor.is/historical-submarine-eruptions-off-reykjanes/

Eldvarpahraun1

Hrauniš er tališ hafa runniš um 2.7 km leiš nešan sjįvar, og ef til vill nįši  sjįlf kvikusprungan eša gangurinn frį Eldvörpum alla leiš til sjįvar.  Glęsilegt jaršfręšikort fylgir greininni og einnig eru hér myndir af hafsbotninum rétt sunnan Reykjaness, sem minna okkur į žann fjįrsjóš af upplżsingum um jaršfręši sem ISOR bżr yfir. Myndin sem hér fylgir sżnir hrauniš į hafsbotninum frį Eldvörpum.

 


Hvaš kólnar kvikugangurinn hratt?

Allar lķkur eru į žvķ aš basalt hraunkvika, um 1250 oC heit, hafi risiš upp ķ  jaršskorpusprunguna sem liggur til noršaustur frį Grindavķk.  Kvikan hefur nś stašnaš į um 1 km dżpi og miklar bollaleggingar eru um framhaldiš.  Žį hefur hafist kapphlaup um tķma ķ nįttśrunni, af žvķ aš žegar kvikan stašnar, žį byrjar hśn aš gefa frį sér hita śt ķ kalda bergveggi umhverfis og žegar žaš gerist, žį byrjar kvikugangurinn aš storkna og breytast ķ fast berg, sem  aušvitaš ekki gżs upp į yfirborš.  Žar meš er goshęttan śtžurrkuš ķ žessum gangi -  um tķma. 

 

Viš vitum ekki hvaš kvikugangurinn er breišur, en žaš er sś vķdd sem ręšur kólnunarhrašanum. Hitt vitum viš, aš žegar kvika er komin undir 800 til 900 oC žį er hśn oršin alltof seig og köld til aš gjósa.  

Žaš eru til įgęt reiknilķkön af kólnun kviku ķ gangi, en ég ętla aš taka ašeins tvö dęmi.  Fyrra dęmiš er fyrir 10 metra breišan gang, sem er risastórt stykki, og stęrri en ég hef séš į öllum mķnum 50 įra ferli. Lķkaniš sżnir aš risagangur sem er 10 metra breišur getur haldist heitur ķ nokkra mįnuši, en žaš į viš um mišju eša innri hluta gangsins. Ytri hlutinn myndar storknaša skorpu. cooling dike

Seinna dęmiš (litmyndin) er lķkan sem er reiknaš fyrir 1 m breišan og 1 km langan basaltgang, sem er albrįšinn og  byrjar meš 1250 oC hita.  Lķkaniš sżnir aš hann er nęr alveg storknašur efti žrjį daga.  Mér žykir žaš lķklegt aš žetta dęmi eigi nokkuš vel viš ķ tilfellinu meš Grindavķkurganginn, en ef til vill er hęgt aš įętla betur hver žykkt hans er, śt frį GPS gögnum. Alla vega sżnist mér aš žessi gangur muni storkna į nokkum dögum, innan viš viku, og žar meš er goshęttan śr söguni  — ķ bili. cooling dike 2

 

 


Leyfiš fólkinu skoša GPS męlingar frį Reykjanesi

Įriš 1978 settu Bandarķkin į loft 24 gervihnetti, sem sendu śt geisla eša merki  sem tęki į jöršu gįtu tekiš viš til aš įkvarša meš nokkuš mikilli nįkvęmni stašsetningu tękisins į yfirborši jaršar.  Žannig varš GPS til (Global Positioning System). Ķ fyrstu var GPS Amerķskt hernašarleyndamįl, en 1990 kom tękiš loks į markašinn og žį eignašist ég mitt fyrsta Trimble GPS,  til rannsókna ķ Indónesiu og į hafsbotninum ķ Austur Indķum.  Žetta var stórkostleg bylting. Žś żtir į takka og fęrš nokkuš nįkvęma lengd og breidd į pśnktinum sem žś stendur į.  Nįkvęmnin er um 30 metrar, en ef žś keyrir tękiš stöšugt į sama punkti, žį fęrš žś nįkvęmni upp į cm eša jafnvel mm.  Nś er GPS komiš ķ hvers manns vasa, žar sem afbrigši af GPS er inni ķ flestum sķmum og oft ķ bķlum. 

GPS tęknin var bylting en er alveg tilvalin til žess aš fylgjast meš jaršskorpuhreyfingum į Ķslandi.  Sennilega var GPS fyrst notaš til aš kanna jaršskorpuhreyfingar į Ķslandi įriš 1986, žegar Breska konan Gillian Foulger og félagar geršu fyrst męlingar hér.  Loks var net af GPS męlum sett upp įriš 1999 og žaš hefur veriš rekiš af Vešurstofu Ķslands sķšan.  Žaš er grundvallaratriši fyrir vķsindastarfssemi į Ķslandi aš halda viš GPS kerfinu til aš fylgjast meš skorpuhreyfingum.  Tękjanetiš viršist vera ķ góšu standi, en ašgengi almennings aš GPS gögnum er žvķ mišur afleitt.  Vefsķša Vešurstofunnar fyrir jaršhręringar er fyrst og fremst helguš jaršskjįlftavirkni.  Ef žś leitar aš GPS gögnum, žį rekur  žś žig į tķu eša tuttugu įra gömul skilaboš sem bęgja žér frį.  Žar segir til dęmis.  “Upplżsingar į žessari sķšu eru śreltar. Nż sķša er ķ vinnslu og veršur vonandi opnuš fljótlega.“  http://hraun.vedur.is/ja/strain/index.html    Eša žį žetta:  “Athugiš aš ekki er rįšlegt aš nota gögnin nema ķ samrįši viš starfsmenn jaršešlissvišs Vešurstofu Ķslands.“   http://hraun.vedur.is/ja/gps/data.html    Eša žetta. “Athugiš aš ašgengi aš ISGPS gögnum hefur veriš takmarkaš, sjį tilkynningu og leišbeiningar um ašgengi.“   http://hraun.vedur.is/ja/gps/data.html. Slķk skilaboš hafa veriš į vefsķšunni sķšan 2008.  Af einhverjum sökum er GPS olbogabarn innan Vešurstofunnar.  

En bķddu nś viš!  Ekki örvęnta, žvķ aš góšur borgari og įhugamašur śti ķ bę  hefur komiš upp vefsķšu žar sem gott ašgengi er aš bęši jaršskjįlftagögnum Vešurstofunnar og einnig GPS męlingum į Ķslandi.  Žetta er vefsķšan https://vafri.is/quake/    Hreinn Beck kvikmyndaframleišandi į mikinn heišur skiliš fyrir žetta merka framtak.  En Vešurstofunni ber skylda til aš koma žessum gögnum fram ķ formi, žar sem žau eru ašgengileg öllum almenningi. 

IMG_1462

Aš lokum set ég hér inn mynd af berggangi, fyrir žį lesendur sem ekki hafa rekist į slķk fyrirbęri įšur. Lóšrétta dökkbrśna brķkin fyrir framan stafn skśtunnar er basalt berggangur ķ eyju į Scoresbysundi ķ Austur Gręnlandi. Gangurinn er frį žeim tķma žegar heiti reiturinn okkar lįg undir Gręnlandi, fyrir um 50 milljón įrum. Skśtan er Hildur frį Hśsavķk.

 

 

 


Sprungukort og sigdalur

Allir fagna žvķ aš Vešurstofan hefur birt gott kort sem sżnir dreifingu į jaršsprungum umhverfis Grindavķk.  sprungurEinnig birtir Vešurstofan nś lķnurit sem sżnir hvernig botn sigdalsins noršan bęjarins er aš sķga nišur, um 25 cm į fimm dögum. Vešurstofan, eins og allar opinberar stofnanir, veit vel aš almenningur žarf aš hafa greišan ašgang aš mikilvęgum gögnum, sérstaklega žegar mikiš er ķ hśfi. Sigdalur


Innskot eru algengari en eldgos


Kvika sem leitar upp śr möttlinum og ķ įtt aš yfirborši Ķslands getur annaš hvort gosiš į yfirborši eša myndaš innskot ķ jaršskorpunni rétt undir yfirborši. Viš hverju mį bśast, žegar órói hefst ķ skorpunni, eins og nś gerist viš Žorbjörn į Reykjanesskaga? Reynslan undanfarin įr sżnir aš einkum tvennt kemur til greina. Annaš hvort leitar kvikan frekar fljótlega upp į yfirborš og gżs, oftast sem sprungugos af basalt kviku. Eša žį aš kvikan trešst inn į milli jaršlaga ķ efri hluta skorpunnar og myndar innskot, įn žess aš gos verši, en myndar bólu eša landris į yfirborši. Tvennt ber aš hafa ķ hug ķ žessu sambandi. Annaš er, aš ešlisžyngd kvikunnar er frekar hį (um 2.75 g į rśmc.) og mun žvķ kvikan oft leita sér leiša innan skorpunnar og finna sér farveg, įn žess aš gjósa. Mörg dęmi žess eru nś vel kunn. Einkum vil ég benda į atburšina viš Upptyppinga fyrir austan Öskju įrin 2007 til 2009, en žar var mikiš landris og skjįlftavirkni į 15 til 17 km dżpi. Mikill titringur var žį lengi ķ öllum jaršvķsindamönnum į Ķslandi, en ekki kom gos. Sennilega myndaši kvikan stóran gang af basalti į žessu dżpi. Sömu sögu er aš segja meš atburši undir Hengli įrin 1994 til 1998 og svo nżlega ķ Krķsuvķk įriš 2009: stašbundin skjįlftavirkni, landris og merki um aš innskot hafi oršiš ķ skorpuna įn žess aš gjósa. Oft eru slķk innskot lóšréttir berggangar, eša žį lįrétt innskot og keilugangar, en žaš fer eftir spennusviši ķ skorpunni hvort gerist. Žaš veršur fróšlegt aš fylgjast meš gangi mįla ķ grennd viš Žorbjörn, en mig grunar aš kvikan fari öll ķ innskot ķ efri hluta skorpunnar.


Stóra öskjusigiš

stóra sigišStęrsta öskjusigiš til žessa undir Bįršarbungu varš um kl. 5 ķ morgun.  Žį seig mišja jökulsins yfir Bįršarbungu um meir en einn meter, samkvęmt GPS męlinum, sem er stašsetur yfir mišri öskjunni.  Sjį mynd hér meš, sem er af vef Vešurstofunnar.  Ekki er enn ljóst hvort jaršskjįlfti hefur veriš žessu samfara, en sennilega er žó svo.  Eftir er aš yfirfara jaršskjįlftagögnin įšur en žau birtast į vefnum. Žetta bošar einhverja rśmmįlsbreytingu ķ kvikužrónni og ef til vill aukiš streymi kviku ķ ganginum og upp į yfirborš.

Višbętir: Skömmu sķšar hefur yfirborš jökulsins hękkaš, og er žvķ heildarsigiš ķ žessu atviki um 30 cm.  En žessi sveifla er einkennandi um meiri óróa ķ lóšréttum hreyfingum jökulsins  undanfarinn sólarhring.  Ef til vill er žašvegna žess aš jökullinn er bęši aš brotna og sķga.


Af hverju er meiri kvika į feršinni en nemur sigi öskjunnar?

 

 

Einfaldsasta lķkan af virkni ķ Bįršarbungu er eftirfarandi:

1.     Kvika streymir śt śr kvikužró į einhverju dżpi undir öskjunni og śt ķ ganginn til noršurs.

2.     Askjan sķgur nišur ķ samręmi viš rennsli śt śr kvikužrónni og jaršskjįlftar verša viš sigiš.  Ef kvikustreymi śt śr kvikužrónni er jafnt og sigiš, žį er žaš um 0,8 rśmkķlómetrar. 

3.     Kvika streymir śt ķ kvikuganginn til noršurs, en hann inniheldur um 1,0 rśmkķlómeter af kviku.

4.     Hluti af kvikunni kemur upp į yfirborš ķ hinu nżja Holuhrauni, sem er nś um 0,5 rśmkķlómetrar.

Samkvęmt žessum tölum er sigiš og žar meš kvikurennsli śt śr žrónni ašeins um helmingur af rśmmįli kviku, sem hefur komiš upp ķ gosinu og plśs žeiri kviku, sem er ķ ganginum.  Dęmiš gengur žvķ ekki upp.  En žaš er alls ekki óvenjulegt, og reyndar nęstum regla ķ hegšun eldfjalla.  Rśmmįl kviku sem fer śt śr kvikužróm er oftast ašeins hluti af rśmmįli kviku sem kemur upp į yfirborš og er eftir ķ ganginum.  Margir jaršvķsindamenn hafa fjallaš um žetta vandamįl eša rįšgįtu, til dęmis Eleonora Rivalta, og žaš mį kalla žetta rįšgįtuna um aukakvikuna.  Af hverju viršist vera meiri kvika ķ gangi og hrauni til samans, en hefur komiš śt śr kvikužrónni? Tvęr tilgįtur koma fram til aš skżra mįliš.  Önnur er sś, aš kvikan komi upp śr kvikužrónni į miklum žrżstingi, žar sem hśn er žjöppuš saman.  Hér er įtt viš gaslausa kviku.  Sķšan ženst hśn śt nęr yfirborši viš minni žrżsting.  Žetta dugar ekki, žvķ kvika ženst śt um til dęmis ašeins 2% žegar hśn berst frį 100 km dżpi og upp į yfirborš.   Hin kenningin er sś, aš gas ženjist śt ķ kvikunni viš lįgan žrżsting nęr yfirborši.  Viš žęr ašstęšur losnar gasiš śr lęšingi, bólur af gasi myndast ķ kvikunni viš lęgri žrżsting (minna dżpi ķ jaršskorpunni) og rśmmįl kvikunnar vex mikiš.  Žetta er lķklegasta skżringin į žvķ, aš rśmmįl kvikunnar ķ ganginum er miklu meiri en hefur streymt śt śr kvķkužrónni. Žetta sżnir okkur aš žaš er eiginlega villandi aš ręša um kvikuflęši ķ einingum rśmmįls.  Viš eigum aš fjalla um žaš ķ einingum massa, eins og til dęmis vigt, kķló eša tonn  (milljónir tonna ķ žessu tilfelli).  En rśmmįliš er eina einingin sem viš höfum upplżsingar um, žar sem viš vitum ekki um ešlisžyngd kvikunnar ķ ganginu, žegar gasbólur byrja aš myndast.   Žaš er augljóst aš žaš er töluvert gas ķ kvikunni, sem styrkir žessa kenningu. Gasiš er sennilega blanda af koltvķoxķši, brennisteinstvķoxķši, vatnsgufu, klór og flśorgasi.  Mig grunar aš koltvķoxķš sé žó mikilvęgast en greiningu vantar. 


Nęsta sķša »

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband