Fęrsluflokkur: Jaršfręšikort

Hvorir eru betri į Reykjanesiš og Grindavķk:  Innfluttir ķtalskir sérfręšingar eša vanir heimamenn?

Nżlega barst śt sś frétt ķ fjölmišlum, aš Almannavarnir stefni į aš flytja til Ķslands nokkra eldfjallafręšinga frį Ķtalķu, sem rįšgjafa um atburši og eldgosahęttu į Reykjanesi.  Mig rak ķ rogastans yfir žessari frétt, fyrir żmsar sakir.  Ķ fyrsta lagi eru jaršskorpuhreyfingar allt ašrar į Ķtalķu en į Ķslandi. Ķ žvķ fagra landi rekast jaršskorpuflekar saman, žvert į viš glišnun fleka į Ķslandi. Žeir žekkja ekki gjįr og sprungur og hafa enga reynslu ķ gosbelti sem er aš togna ķ sundur.  Bestu sérfręšingar į žvķ sviši eru ķ Hawaķi, fyrir utan ķslenska jaršvķsindamenn.

Žį er ég kominn aš spurningunni sem felst ķ titli žessa pistils: Hvar eru jaršvķsindamennirnir,  sem ekki starfa fyrir Almannavarnir en hafa mesta reynslu ķ rannsóknum į jaršfręši og jaršešlisfręši į Reykjanesi?   

Žaš er engin tilviljun aš Reykjanesiš er meira og betur rannsakaš en nokkurt annaš svęši į Ķslandi, hvaš varšar jaršfręši og jaršešlisfręši. Žaš er ekki vegna nįndar viš Reykjavķk, heldur stafar žaš af įhuga ķslendinga į aš virkja jaršorku, sem er fyrir hendi ķ miklu magni į Nesinu. Rķkisstofnanir eins og Orkustofnun og stofnanir eins og ISOR,  HS Orka og fleiri hafa rannsakaš jaršfręši og hugsanlegar orkulindir Reykjaness ķ įratugi.  Žar hefur safnast saman mikill sjóšur af fróšleik og žekkingu um alla žętti jaršvķsinda Reykjaness. Ég tek hér saman fyrir nešan  nokkur nöfn žeirra sem starfa į Nesinu en eru ekki beint tengdir liši Vešurstofu og Hįskóla Ķslands.

Brautryšjandi ķ jaršfręširannsóknum į Reykjanesi er tvķmęlalaust Jón Jónsson (1910-2005), sem starfaši lengi viš Orkustofnun.  Eftir margra įra starf gaf Jón śt hiš fyrsta Jaršfręšikort af Reykjanesskaga įriš 1978. Hann gerši sér fulla grein fyrir žvķ aš hér eru margar ungar eldstöšvar og įriš 1964 skrifaši Jón grein ķ Vikuna undir fyrirsögninni: “Žaš mį bśast viš gosi į Reykjanesi“.  ““Gosiš gęti hvenęr sem er į Reykjanesskaga““ segir Jón ķ  Morgunblašinu įriš 1965.

Kristjįn Sęmundsson er tvķmęlalaust sį jaršfręšingur sem žekkir Nesiš best.  Hann birti mjög nįkvęmt Jaršfręšikort af  Sušvesturlandi og Reykjanesi įriš 2016.  Žaš mį vel minnast į, aš Kristjįn er talinn mešal fremstu jaršfręšinga į jöršu į žvķ sviši aš gera jaršfręšikort og hefur veriš veršlaunašur fyrir.

Gudmundur Ómar Frišleifsson stżrši jaršborun nišur  į 4.5 km dżpi į Nesinu (og ķ 550 stiga hita…) og hefur meš žvķ fęrt okkur nżja sżn į ešli nešri hluta jaršskorpunnar.

Haukur Jóhannesson og félagar birtu merk rit, Krķsuvķkureldar 1, Jökull 1989 og Krķsuvķkureldar 2. Jökull 1991. 

Žaš er of langt mįl aš fara yfir störf hvers og eins, en ég nefni einnig žessa jaršvķsindamenn, sem hafa starfaš eša eru starfandi į Reykjanesi.

Magnśs Į. Sigurgeirsson 

Grķmur Björnsson jaršešlisfręšingur

Sigurjón Jónsson jaršešlisfręšingur

Sigmundur Einarsson

Ragnar Stefįnsson

Eftir lauslega könnun viršist svo aš Almannavarnir hafi ekki leitaš til žessara reyndu manna varšandi umbrotin į Reykjanesi. 

  Žaš er vķst viss tegund af ķslenskri minnimįttarkennd aš śtlendingar viti alltaf betur en heimamenn.  Žaš er rétt ķ vissum tilfellum, vegna žess aš žjóšin er lķtil, en ķ jaršvķsindum er žaš alls ekki svo.  Į landinu bśa allir žeir sem eru sérfręšingar į öllum hlišum jaršvķsinda į Reykjanesi. En yfirvöld hafa snišgengiš žį kunnįttu.

 

Etna_eruzione_1669_plataniaEn snśum okkur nś aftur aš Ķtölum. Žaš veršur ekki af žeim skafiš, aš ķtalir voru fyrstir manna til aš gera tilraun til aš breyta rennsli hrauns.  Žaš geršist įriš 1669, žegar  Etna į Sikiley gaus miklu hraungosi (sjį mynd).  Hrauniš var śfiš apalhraun sem stefndi ķ įtt aš borginni Catania į austur strönd Sikileyjar. Žaš streymdi inn ķ sušur hverfi borgarinnar og braut nišur hśsin. 

Leištoginn don Diego Pappalardo safnaši liši. Hans menn klęddust vatnssósa nautahśšum til aš verjast hitanum. Žeir gripu jįrnstangir, skóflur og jįrnkarla og réšust į jašar hraunsins, til aš reyna aš valda rennsli til sušurs. 

Žegar athafnir žeirra virtust bera įrangur, žį kom vopnaš liš frį nęsta bę (Paterno) og stöšvaši allar frekari ašgeršir.  Śr žessari deilu varš mikiš pólitķskt mįl, og žį varš žaš bannaš meš lögum aš breyta rennslisstefnu hrauna į Italķu. Sś löggjöf var loks felld nišur įriš 1983.

 

 


Ķ grennd viš Žorbjörn

Žorbjörn brotinnŽessa įgętu loftmynd sendi mér Įgśst Gušmundsson hjį fjarkonn@simnet.is  en myndin gefur góša kynningu į svęšinu rétt fyrir noršan Grindavķk.  Fyrir mišju er móbergsfjalliš Žorbjörn frį Ķsöld, en žaš er rifiš og margklofiš af žremur noršlęgum sprungum og gjįm. Rétt noršan viš Žorbjörn er varmaorkuveriš Svartsengi, og žar fast fyrir vestan eru pollar og tjarnir sem mynda Blįa Lóniš. 

Ég kom fyrst ķ Svartsengi meš Žorleifi Einarssyni jaršfręšing įriš 1976. Žį var hį giršing umhverfis nżju virkjunina og žar voru stórir pollar af heitu vatni, sem var affall frį virkjuninni og rann śt ķ hrauniš. Viš fundum gat į giršingunni og fórum aš stęrsta pollinum. Hann var mįtulega heitur og žaš var mjśkur  og mjallhvķtur leir sem žakti allan botninn svo hęgt var aš ganga berfęttur į hraunbotninum.  Viš Žorleifur fórum śr öllu og fengum okkur įgętt baš.  Sķšar varš žetta skolvatn śr virkjuninni nefnt Blįa Lóniš og fólk greiddi fé fyrir ašgang.

Viš vestur og sušvestur jašar Žorbjarnar er mikiš flęmi af ungum hraunum, en žessi hraun eru flest frį miklum hraungosum į tķmabilinu 1210 til 1240 e.Kr. sem myndušu Eldvörp. Žaš hraun rann sušur til sjįvar. 

Austan viš Žorbjörn er lķtiš móbergsfell sem ber nafniš Hagafell. 

Ķ sundinu milli Žorbjarnar og Hagafells er um 2000 įra gömul hraunsprunga og gķgaröš en gķgarnir eru fast viš vestur og sušvestur hlķš Hagafells. Žessi gossprunga endar um 2 km fyrir noršan Grindavķk, en hrauniš rann til sjįvar og liggur undir miklum hluta bęjarins. Žaš minnir okkur rękilega į aš jaršskorpan undir bęnum er mjög ung og mikil umbot hafa įtt sér staš hér tiltölulega nżlega —- ķ jaršfręšilegum skilningi. Žaš er fyrst og fremst Kristjįn Sęmundsson sem hefur kortlagt allt žetta svęši og lesiš śr jaršsögu žess. 


Litrķkt umhverfi Ķslands

Litríkt

Žaš er ótrślegt hvaš žekkingu okkar um hafsbotninn hefur fleygt fram sķšan byltingin um flekahreyfingar varš ķ kringum 1965. Hér er litrķkt kort af svęšinu umhverfis Ķsland, sem sżnir hafsbotninn litašan eftir aldri. Hvķta lķnan markar Miš-Atlantshafshrygginn. Raušu svęšin eru yngri en 30 milljón įra. Gul jaršskorpa į hafsbotninum er um 50 milljón og gręnt um 60 milljón. Blįgrįu svęšin er eldri meginlandsskorpa, žar į mešal Drekasvęšiš fyrir noršaustan Ķsland. Stašsetning į žessum litušu rįkum į hafsbotninum hefur fengist meš segulmęlingum og aldur žeirra meš borun. Nś getiš žiš spreytt ykkur į žvķ aš gį hvort Gręnland passar viš meginland Evrópu, ef yngri hafsbotn er fjarlęgšur, eins og mįli stóšu fyrir um 60 milljónum įra.


Eldgos um heim allan

untitled_1293481.jpgSmithsonian stofnunin ķ Washington DC hefur lengi fylgst meš eldgosum um heim allan og gefiš śt įrlega skżrslur um virkni žeirra. Nś hefur Smithsonian gert žetta efni vel ašgengilegt į vef sķnum sem “app”, sem spilar öll eldgos frį 1960 til okkar daga. Appiš er hér:   http://volcano.si.axismaps.io/

Žar eru einnig sżndir jaršskjįlftar og śtlosun brennisteins. Takiš eftir aš virknin er miklu meiri ķ sigbeltum į jöšrum meginlandanna heldur en į śthafshryggum. En aušvitaš fara flest eldgos į hafsbotni framhjį okkur žar sem engin tękni er enn žróuš til aš skrį žau.

 

 

 


Beinin frį Vopnafirši

 

 

ŽurķšargilĮriš 1980 fann Grétar Jónsson frį Einarsstöšum ķ Vopnafirši nokkur smįbein ķ setlagi.  Hann var į ferš ķ Žurķšargili ķ um 330 metra hęš yfir sjó.  Rauši hringurinn į myndinni sżnir Žurķšargil, žar sem Žurķšarį rennur śr Žurķšarvatni.  Beinin eru sżnd į annari mynd, sem Frišgeir Grķmsson og félagar birtu. Į myndinni er strik, sem er 2 cm skali.  Žessi litlu bein, sem eru vart meira en 3 cm į lengd, eru talin vera śr spendżri og sennilega litlu dżri af hjartarętt.   Grķmsson oflŽau fundust ķ  raušum sandsteini ķ Bustafellsmynduninni, en Bustafellsmyndunin eru sandsteinslög, talin vera frį Plķósen, eša milli 3 og 3,5 milljón įra aš aldri.   Ef rétt reynist, žį eru žetta EINU minjar eša steingervingar af land spendżrum, sem fundist hafa į Ķslandi.  Žetta kann žvķ aš vera mikilvęgt sönnunargagn um, aš einhvern tķma ķ jaršsögunni hafi landbrś veriš milli Ķslands og nęrliggjandi landa, annaš hvort til austurs eša vesturs. 


Žegar Fęreyjar voru viš Gręnland

FęreyjarNoršur Atlantshafiš er hlutfallslega ungt į jaršsögulegum tķma.  Fyrir um 55 milljón įrum var Gręnland hluti af meginlandi Evrópu og žį samfellt land meš Skandinavķu og meš žvķ landsvęši sem nś eru Bretlandseyjar.  Fyrsta myndin sżnir legu landanna į žeim tķma.  Fyrr hafši landrek eša flekahreyfingar rifiš sundur meginlandsskorpuna fyrir vestan Gręnland og skiliš Baffinseyju frį Gręnlandi, en śr žvķ varš nś ekki mikiš haf heldur ašeins Davis Sund.  Af einhverjum örsökum hętti glišnun ķ Davis Sundi og myndašist žį mikil sprunga ķ jaršskorpunni, sem skildi Gręnland frį Skandinavķu og Bretlandseyjum. Žaš var upphaf Noršur Atlantshafsins.  Glišnunin var samfara mikilli eldvirkni eftir flekamótunum öllum.  Eldvirknin myndaši śthafshrygg į hafsbotni žar sem flekarnir skildust aš, en einnig gubbašist mikiš magn af basalt kviku upp į jašra meginlandanna unhverfis.  Žį varš til blįgrżtismyndunin sem er śtbreidd į austur strönd Gręnlands og einnig į Bretlandseyjum. Į sama tķma hlóšst upp blįgrżtismyndunin sem hefur skapaš Fęreyjar. Önnur mynd sżnir stašsetningu Fęreyja į žessum tķma, fyrir um 55 milljón įrum, skammt undan austur strönd Gręnlands.  Gręnland-FęreyjarŽar eru blįgrżtismyndanir sżndar meš raušum lit. Eins og myndin sżnir voru Fęreyjar žį ašeins um 150 km undan strönd Gręnlands.  Nś hefur einnig veriš sżnt framį meš efnafręši greiningu basalt myndananna aš hęgt er aš rekja sömu myndanirnar milli Fęreyja og Gręnlands.  Ķsland var aušvitaš ekki til į žessum tķma, en myndašist svo miklu sķšar (sennilega hefur žaš byrjaš aš koma uppśr sjó fyrir um 20 milljón įrum) į hafsvęšinu, sem var og er sķbreikkandi milli Fęreyja og Gręnlands.


Söguleg hraun ķ grennd viš höfušborgina

Söguleg hraunĮriš 2011 geršu Almannavarnir įhęttumat fyrir höfušborgarsvęšiš. Žar er fjallaš um eldgos ašeins į hįlfri sķšu!  En įgętt kort fylgir meš skżrslunni, sem sżnir śtbreišslu hrauna į höfušborgarsvęšinu, og žar į mešal sögulegra hrauna, eša hrauna sem hafa runniš sķšan land byggšist. Myndin er hér til hlišar og žaš er vel žess vert aš skoša hana nįiš.  Į kortinu eru sögulegu hraunin sżnd meš svörtum lit, žar į meša Kapelluhraun, en dökkgrįu hraunin eru forsöguleg, eša yngri en um tķu žśsund įra. Raušu lķnurnar eru sprungur eša misgengi vegna skorpuhreyfinga og glišnunar.  Ķ jaršfręšinni hefur mér reynst vel ein almenn regla: žar sem ung hraun hafa runniš, eru miklar lķkur į aš önnur hraun bętist ofanį ķ framtķšinni.  Hraun drepa engann, en žau jafna byggš viš jöršu, eins og viš minnumst vel frį gosinu ķ Heimaey įriš 1973.  Sum af žessum svörtu og sögulegu hraunum eiga rętur aš rekja til eldstöšvarinnar sem er tengd Krżsuvķk.

Er elsta Jaršfręšikortiš frį 1886?

Jaršfręšikort 1886Eitt žekktasta jaršfręšikort af Ķslandi kom śt įriš 1901, og var gefiš śt af hinum vķšförla jaršfręšingi Žorvaldi Thoroddsen. En žaš er samt ekki fyrsta jaršfręšikortiš af Ķslandi. Įriš 1881 var haldin alžjóšarįšstefna jaršfręšinga ķ borginni Bologna į Ķtalķu (Second International Geological Congress in Bologna 1881). Ķ žvķ sambandi var gefiš śt stórt jaršfręšikort af allri Evrópu, sem kom śt nokkrum įrum sķšar. Žar var birt ķ fyrsta sinn žaš jaršfręšikort af Ķslandi, sem hér er sżnt til hlišar og er žaš einnig til sżnis ķ Eldfjallasafni ķ Stykkishólmi.  Ég rakst į og eignašist kortiš žegar ég var viš jaršfręšinįm ķ Queen“s University ķ Belfast į Ķrlandi įriš 1963.   Hinar żmsu jaršmyndanir eru sżndar meš litum. Dökkgrįu svęšin eru Tertķera blįgrżtismyndunin,  en yngstu eldfjallamyndanir eru sżndar meš sterkum raušum lit.  Landafręšileg undirstaša jaršfręšikortsins var landakort Björns Gunnlaugssonar frį 1848. Ekki er vitaš hver eša hverjir lögšu fram jaršfręšiupplżsingarnar ķ kortiš frį Bologna, en žetta kortablaš mun sennilega hafa komiš śt įriš 1886.  Ķsland lenti į fjórum blöšum į kortinu, sem nęr yfir alla Evrópu, en žaš er ķ skalanum 1:1500000. Kortiš mį sjį ķ heild sinni hér http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Carte_Geologique_Europe.jpg

 Hver teiknaši Ķslandskortiš, og hvašan komu jaršfręšiupplżsingarnar?  Ef til vill var žaš žżski jaršfręšingurinn Konrad Keilhack (1858-1944) sem sķšar fórst ķ sprengjuįrįs į Berlin įriš 1944.  Keilhack var prófessor ķ Berlķn ķ mörg įr og feršašist um Ķsland įriš 1883 ķ för meš Carl. W. Schmidt. Ef til vill var žaš einnig sęnski jaršfręšingurinn Carl W. Paijkull, sem fór um Ķsland įriš 1867 og gaf žį śt lķtiš jaršfręšikort af Ķslandi. Eš af til vill komu upplżsingar ķ kortiš einnig frį Žorvaldi.  Alla vega er hér merkilegt fyrsta framlag af gerš jaršfręšikorts Ķslands. 


Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband