Þegar sífrerinn hopar

 

Allir sem hafa til Grænlands komið dást að fjallendinu þar. Snarbrött fjöll rísa meðfram allri strandlengjunni, einkum þegar norðar dregur. Reyndar eru það ekki fjöllin, sem eru merkileg, heldur hinir djúpu dalir og þröngu firðir, með nær þverhníptum hlíðum. Þeir eru afleiðing skriðjökla, sem hafa grafið út dalina allt frá því að ísöld hófst fyrir rúmum þremur milljónum ára. Myndin hér til vinstri er til dæmis úr Öfjord í Scoresbysundi á norðaustur Grænlandi, þar sem fjöllin eru upp undir 2 km á hæð og þverhnípt.

Sífreri ríkir á Grænlandi, fyrir norðan um 68 gráðu breiddar. Sífreri er skýrður þannig: ef berg eða jarðmyndanir hafa hitastig undir frostmarki í meir en tvö ár, þá er þar sífreri. Hann getur innihaldið allt að 30% ís eða mjög lítinn ís, sem fer eftir lekt og holumunstri bergsins og jarðlaganna. Urð og skriður hafa einhvern tíma verið vatnssósa og í sífreranum frýs allt slíkt vatn og hjálpar til að binda jarðlögin. Skriður og urðir í sífrera geta því verið mjög brattar og jafnvel lóðréttar myndanir, á meðan hitastig er undir frostmarki. Sífrerinn gerir laus jarðefni að föstu bergi – á meðan frostið ríkir. Svo fer allt af stað þegar bráðin kemur.

Það hlýnar á Grænlandi. Merki þess er til dæmis hvað jöklar minnka hratt. Myndin sýnir að Grænlandsjökull tapar mörg hundruð rúmkílómetrum á hverju ári og bráðnunin gerist hraðari með hverju árinu. Línuritið er í gígatonnum, en eitt gígatonn er einn milljarður tonna af ís. Þetta er að mestu leyti vegna hækkandi hitastigs, eins og önnur myndin sýnir. Það má því búast við aukinni tíðni berghlaupa á Grænlandi, þegar sífrerinn hopar fyrir hlýnandi loftslagi.

Það er magt annað sem hopandi sífreri hefur í för með sér. Umhverfis Ilulissat á vestur Grænlandi eru til dæmis merkar fornminjar frá þremur mikilvægustu fornmenningum Grænlandinga, sem eru kenndar við Saqqaq, Dorset og Thule. Nú eru þessar leifar enn varðveittar eins og í ísskáp, en þegar sífrerinn fer úr jörð á þessu svæði verða þessar menningaleifar bakteríum að bráð og hverfa að mestu.

 

 

Orsök berghlaupsins a Grænlandi

Nú er að skýrast málið varðandi berghlaup og flóðöldu á vestur strönd Grænlands.  Jarðskjálftamælar sýna að jarðskjálftinn stóð yfir í um tvær mínútur og myndaði flóðbylgjuna. Orsök skjálftans er berghlaupið, sem kom úr mjög brattri fjallshlíð. Vandaðir þriggja-ása jarðskjálftamælar í um 30 til 500 km fjarlægð frá Nuugaatsiaq skráðu atburðinn. Efsta stöðin a linuritinu til vinstri er sennilega Upernavik og sú næstefsta Nuuk (klikkið a myndina til að stækka). Tímaásinn er láréttur, frá vinstri til hægri. Rauða lóðrétta línan sýnir hvenær atburðurinn hefst. Línuritið, sem er rautt (magenta) er lárétti skjálftaásinn, sem skráir hreyfingu frá austri til vesturs. Græna línuritið er lóðrétti ásinn og gula línuritið er norður-suður ásinn. Rétt eftir kl. 23:39 UTC (vestur Grænlandstími er -2 klst. frá UTC) sést stuttur 5 sek. púls eða truflun á rauða línuritinu (magenta). Þetta er yfirborðsbylgja (Love wave), sem er oft fyrsta bylgjan í jarðskjálfta. Kettir og hundar skynja hana en fólk oft ekki. Þar á eftir koma venjulegar jarðskjálftabylgjur.

Líklega markar fyrsta bylgjan um 23:39 UTC brotið á jarðlögum fjallsins og byrjun á berghlaupinu. Í kjölfarið kemur strax um 50 sek. skruðningur, þegar skriðan fer af stað og síðan um 50 sek. frekari og meiri skruðningur tengdur skriðufallinu (milli bláu lóðréttu línanna). Það er því ljóst að berhlaupið orsakaði sjálftvirknina. Þetta höfum við fra Anthony Lomax.

Við vitum því ekki beinlinis hvað hleypti berghlaupinu af stað. Ef til vill var það tengt loftslagsbreytingum, en þegar sífrerinn þiðnar í fjöllum Grænlands minnkar bindiefni í berglögum og skriður kunna að myndast.