Á hvaða dýpi er kvikuþróin?
20.9.2014 | 09:08
Allt bendir til þess að það sé mjög stór kvikuþró undir Bárðarbungu. Þessi kvikuþró hefur til dæmis sent frá sér eitt stærsta basalthraun á jörðu á nútíma, Þjórsárhraunið. Það rann fyrir um 8600 árum, alla leið suður í sjó, þar sem nú er Stokkseyri og Eyrarbakki. Það hraun er um 25 rúmkílómetrar. Sennilega er kvikuþróin með allt að 100 rúmkílómetra í tanknum af um 1175 oC heitri kviku. En á hvaða dýpi er hún? Ef til vill gefa jarskjálftarnir vísbendinu um það. Jarðskjálftar verða ekki í kvikuþrónni, heldur líklega á misgengjum, sem eru tengd öskjusiginu. Skjálftar orsakast af hreyfingum á sprungum í jarðskorpunni, eins og þegar misgengi hreyfist. Fyrri myndin er fremur gróf mynd af þverskurði af eldfjalli með öskju. Þetta er ekki Bárðarbunga, heldur dæmigert eldfjall eins og barn mundi teikna, en aðal atriðin eru hin sömu. Askjan myndast þegar kvika streymir út úr kvikuhólfinu og inn í kvikugang, eins og örin til hægri sýnir. Þá sígur stór spilda af jarðskorpunni niður í kvikuþróna. Rauðu stjörnurnar eru tákn fyrir jarðskjálfta, sem myndast við brot í jarðskorpunni við sigið. Jarðskjálftar dreifa sér því í hring, sem afmarkar útlínur öskjunnar á korti. Neðri myndin sýnir Bárðarbungu á korti og undir kortinu er sýnd dreifing jarðskjálfta undir Bárðarbungu í ágúst mánuði. Skjálftagögnin eru að sjálfsögðu frá vef Veðurstofu Íslands. Skoðið þetta nánar á YouTube, hér: https://www.youtube.com/watch?v=3PTEDxrIRoM
Þessi mynd er því einskonar þversnið af skorpunni undir eldfjallinu. Takið eftir að skjálftavirknin er nær eingöngu grynnri en 8 km undir öskjunni. Samkvæmt því má áætla að þak kvikuþróarinnar sé á um 8 km dýpi. Það segir okkur ekkert um hve djúp hún er eða hvað magnið af kviku er í þrónni. Skjálftar geta ekki myndast dýpra, þar sem bergið hér undir kvikuþrónni er of heitt til að brotna. Það sígur í staðinn. Ef til vill er kvikuþróin þá í grennd við rauða hringinn með brotalínunni á myndinni.
Efnasamsetning kvikunnar hjálpar einnig til að ákvarða dýpi kvikuþróarinnar. Ef við keyrum efnagreiningu Jarðvísindastofnunar Háskóla Íslands í gegnum MELTS forrit hans Mark Ghiorso, þá er nokkurn veginn ljóst að þessi kvika getur ekki verið komin beint úr möttlinum, heldur hefur hún þróast í kvikuþró innan jarðskorpunnar, sennilega við þrýsting sem samsvarar um 10 km dýpi. Sem sagt: skjálftunum og efnafræðinni ber vel saman. Þetta er nú aðeins dýpra en ég hefði haldið, en við erum þá alltaf að læra eitthvað nýtt. Lokið á kvikuþrónni (botninn á öskjunni) er þá um 8 til 10 km þykkur tappi og þvermál hans er álíka (10 til 12 km). Hvað heldur hann lengi áfram að síga niður í kvikuþróna, um hálfan meter á dag? Byrjar hann að rísa aftur upp, þegar gosinu lýkur og kvika streymir upp í kvikuþróna upp úr möttlinum? Enginn veit, en eina dæmið, sem við höfum til samanburðar eru Kröflueldar 1975 til 1984, en þá reis og seig öskjubotninn hvað eftir annað í níu ár. Spennandi tímar framundan? En tilhugsunin um hið mikla magn af kviku, sem er í þrónni er vissulega ógnvekjandi.