Færsluflokkur: Bandaríkin

Obama ætlar að friða Kyrrahafið

Friðun KyrrahafsinsVið gleymum því víst oftast að Banadríkin stjórna risastóru svæði í mið og vestur hluta Kyrrahafsins síðan 1944. Kortið sýnir þetta svæði, sem er um tvær milljónir ferkílómetra á stærð (tuttugu sinnum stærra en Ísland) og verður nú friðað.  Obama forseti tilkynnti þetta í gær á alþjóðaráðstefnuni Our Ocean, eða Hafið Okkar, í Washington um verndun hafsins.   Ráðstefnunni er stýrt af utanríkisráðherra Bandaríkjanna John Kerry, og þar er saman kominn mikill fjöldi vísindamanna, áhrifamanna og stjórnmálamanna heims.  Höfuð markmið ráðstefnunnar er að kanna ástand hafsins og bæta  hvernig mannfólkið umgengur hafið og auðlindir þess, einkum lífríkið.  Hollywood stjarnan Leonardo di Caprio er mikill áhugamaður um verndun hafsins og hefur þegar á ráðstefnunni veitt styrk sem nemur $8 milljón dölum til þessa.

Vernduð svæðiHér eru fulltrúar allra landa saman komnir – nema Íslands!  Það er smán, skömm og aumingjaskapur að íslenska ríkið skuli halda svo illa á spöðunum að við erum útilokaðir frá slíkum fundum vegna sóðalegra hvalveiða, sem skila nær engum tekjum til þjóðarinnar.  Það er reyndar furðulegt að fjölmiðlar skuli ekki gera meir úr þessu máli og krefja ríkisstjórnina skýringar á þessu ástandi.  Reyndar slapp einn íslendingur inn á ráðstefnuna, en það er  Árni M. Mathiesen, sem vinnur hjá Sameinuðu Þjóðunum, og fékk að fljóta með.  Merkilegt hvernig gamlir kreppuvaldar skjóta aftur upp kollinum í útlöndum…

 

 


Þetta kemur okkur öllum við

 

 

kolakynt orkuverOrkuver í Bandaríkjunum dæla út um 38% af öllum koltvísýringi sem berst út í loftið og veldur neikvæðum loftslagsáhrifum.  Obama vill skera þetta niður um 30% á næstu árum, sem er ekki nóg en spor í rétta átt. Það þýðir að 550 kolakyntar og skítugar orkustöðvar verða að loka og aðrar orkulindir koma í staðinn eða meiri orkusparnaður.  Stóra vonin er að Ameríkanar snúi sér fremur og enn meir að kjarnorkuverum, og þá sérstaklega orkuverum sem keyrð eru af þóríum en ekki úran.  Það er hægt að draga úr mengun frá kolakyntu verunum.  Frá árinu 2005 hefur mengun frá þeim þegar minnkað um 13%.  Obama mun beita sér fyrir svipuðum aðgerðum í öðrum löndum, þegar hann fundar með erlendum ráðamönnum síðar í súmar.   Að sjáfsögðu er Obama nú með þessu að hanna fallegan minnisvarða um valdaskeið sitt og er það hið besta mál.


Obama fer í stríð við loftslagsbreytingar

 

 

Í vikunni lýsti Obama forseti Bandaríkjanna því yfir að stjórn hans muni vinna að því að draga úr losun koltvíoxíðs frá orkuverum sem nemur 30%.   Reynt verður nú að loka sem flestum orkuverum, sem kynt eru með kolum, en kol eru talin allra mesti mengunarvaldurinn hvað snertir bæði koltvíoxíð og brennistein.  Hætt er við að barátta Obama´s við mengunarvöldin verði erfið og pólítísk.  73% Ameríkana trúa nú að loftslagsbreytingar séu að gerast.  En skoðunin á þessu máli er mjög klofin eftir flokkum.  Þannig eru 65% af Demókrötum sannfærðir um að mikil ógnun stafi af loftslagsbreytingum en aðeins 25% af Repúblikönum.  Baráttan gegn mengun og loftslagsbreytingum er ekki talin ´good for business´, en samt sem áður er þjóðin að síga hægt og hægt í rétta átt.  Þetta er stórt útspil hjá Obama og ef til vill stefnir hann á að byggja upp arfleifð sína á þessu sviði áður en kjörtímabili hans lýkur.


Mandela og Washington gátu það

nelson mandelaÞað er mikið rót í löndum Norður Afríku þessa dagana  og líkur á að nýir menn og nýjar stjórnir taki þar völd víða að loknum byltingum.   Hver er reynslan af byltingum yfir leitt? Það er eitt að hrinda af stað byltingu, en svo allt annað mál að stjórna á farsælan hátt á eftir, og enn meiri vandi að leyfa lýðræði að koma á í landinu síðar.  Sagan segir okkur að nær allir forsprakkar byltinga hafi tekið einræðisvöld og haldið þeim lengi eftir byltingu. Lítum á Napóleon, Lenín og Castró sem nærtæk dæmi.  georgewashingtonEinræði er spillandi og algjört einræði er algjörlega spillandi, segir sagan okkur.  Ég held að þeir Nelson Mandela og George Washington séu einu forsetarnir sem stýrðu byltingum, en gáfu svo fljótlega völdin aftur í hendur lýðræðinu á virðulegan hátt. Þeir voru báðir heiðursmenn.  Vonandi koma aðrir slíkir fram á vettvanginn í Norður Afríku. 

 

 


Verður næsti stóri skjálftinn í Ameríku?

1700skjálftinnFlestir einbína á  suður Kaliforníu sem mesta hættusvæðið í sambandi við jarðskjálfta í Ameríku, en sennilega er rétt að líta töluvert norðar.  Árið 1700, hinn 26. janúar um kl. 9 að kvöldi rifnaði eitt þúsund km löng sprunga í jarðskorpuna í sigbeltinu undir vestur hluta Norður Ameríku og jarðskjálfti af stærðargráðunni  9 skók alla Kyrrahafsströnd Bandaríkjanna og Kanada.  Það var Juan de Fuca flekinn sem var að síga undir Norður Ameríku flekann.  Flekahreyfingin í þessu sigbelti er nokkuð erfið, því Jan de Fuca flekinn er ungur, heitur, tiltölulega eðlisléttur, og sígur því treglega undir Norður Ameríku með meðalhraða um 3 sm á ári. Af þeim sökum er halli á sigbeltinu lítill, eða um 20 gráður frá láréttu, og mikil spenna hleðst upp í skorpunni milli stórra skjálfta. Myndin fyrir ofan sýnir þversnið af sigbeltinu, þar sem skjálftinn mikli gerðist.  Þá skrapp flekinn um 20 metra niður í möttul jarðar.   Flóðbylgjan gjöreyddi þorp innfæddra á Vancouver eyju, og flóðbylgjan náði alla leið til Japan, hinu megin Kyrrahafsins.  Það eru heimildir frá Japan sem gera okkur kleift að tímasetja þennan mikla skjálfta.  Þar í landi var þetta fyrirbæri kallað “munaðarlausa flóðbylgjan“ þar sem hún birtist án þess að nokkur jarðskjálfti gengi yfir á undan, eins og títt er. Seinni myndin er líkan af dreifingu flóðbylgjunnar yfir Kyrrahaf árið 1700.  Tsunami1700Nú telja margir skjálftafræðingar að síkur skjálfti geti gerst í þessu sigbelti á um 500 ára fresti, eða jafnvel oftar, og rifnar þá skorpan frá norður hluta Kaliforníu og allt norður til vestur strandar Kanada.  Nú eftir stóra skjálftann í Japan hafa íbúar Oregon og Washington fylkja vaknað við illan draum,  og áttað sig á því að strandlengja þeirra gæti ef til vill verið  næsta hamfarasvæðið.  Hingað til hefur áherzlan  verið mest á jarðskjálftahættuna í Los Angeles og suður Kaliforníu, en nú kann það að breytast.  Sigbelti sem ekki hafa rifnað lengi, og legið í dvala í nokkur hundruð ár,  eru mjög líklegir vígvellir stóru skjálftanna í framtíðinni.  Cascade sigbeltið og vestur strönd Oregon, Washington og Bresku Columbíu eru því í víglínu. 

Komu sumir frumbyggjar Nýja Heimsins frá Evrópu?

ÍsröndinÞegar ísöldin stóð sem hæst fyrir um 18 til 20 þúsund árum, var heimur okkar hér í Norður Atlantshafi töluvert ólíkur því sem nú er.  Eins og myndin til hliðar sýnir, þá var hafísþekja yfir meiri hluta Norður Atlantshafs á þessum tíma, frá vestur strönd Frakklands og alla leið til Maine á austur strönd Norður Ameríku.  Ísland var langt inni í ísbreiðunni.  Á þessum tíma var þjóðflokkur í vestur hluta Evrópu sem er kenndur við fellið Solutré í Frakklandi: Solutrean menningin.  Minjar þeirra finnast einnig á Spáni og í Portúgal.  Helsta einkenni þeirra voru glæsilegir örvaroddar og spjótsoddar úr tinnu, sem gerðir voru af miklum hagleik, eins og önnur myndin sýnir.  Oddarnir líkjast mjög þeim sem Clovis menningin skildi eftir á meginlandi Norður Ameríku fyrir um þrettán til fjórtán þúsund árum, sem ég hef nýlega bloggað um hér: http://vulkan.blog.is/blog/vulkan/entry/1153257/   Eru Clovis og Solutrean menningarnar skyldar?  Fóru Solutre menn meðfram hafísröndinni, og lifðu eins og eskimóar á því sem hafið gaf, þar til þeir komust alla leið til austur strandar Norður Ameríku? Hittu þeir þar fyrir fók sem hafði komið til Nýja Heimsins frá Asíu tvö þúsund árum áður?  SolutreanÞetta eru spennandi spurningar, og margir hafa vellt þessu fyrir sér undanfarið.  Þessu til stuðnings hefur verið bent á að fundist hafa í Norður Ameríku þrjár eða fjórar hauskúpur af fólki sem hefur cro-magnon einkenni Evrópubúa, ólík einkennum Asíumanna.  Ein er til dæmis hauskúpa af konu í Minnesota, sem er talin um 15 til 20 þúsund ára. Önnur er hauskúpa af konu í Mexíkó sem er frá því um 13600 árum.  Mannfræðingar og fornleifafræðingar munu halda áfram rannsóknum á þessu sviði, og deila um niðurstöður.  En málið er sérstaklega viðkvæmt fyrir índíánana í Norður Ameríku, sem vilja alls ekki taka til greina neinar tilgátur um frumbyggja frá Evrópu á þessum tíma.  Nýlega fannst beinagrind af karlmanni í Washington fylki, um níu þúsund ára gömul: Kennewick maðurinn. Fornleifafræðingar bentu á ákveðin cro-magnon einkenni hans. Indjánar á svæðinu náðu eignarhaldi á beinagrindinni og bönnuðu frekari sýnatöku sem var nauðsynleg til að gera greiningu á erfðarefni.  Samkvæmt lögum er þessi beinagrind elsti indíáninn, en vísindin fá hvergi nærri að koma til að prófa málið. 

Fyrstir í Nýja Heiminum: Örvaroddar eldri en Clovis

ClovisÖrvarNorður Ameríka hefur lengi verið kölluð nýji heimurinn.  Þannig litu innflytjendur frá Evrópu á Ameríku, þegar þeir fluttu vestur um haf á átjándu og nítjándu öldinni, í leit að nýju lífi, nýjum ævintýrum og meiri tækifærum.   Antonin Dvorak samdi jafnvel heila symfóníu um hugmyndina.  Meginlandið ber nafn með rentu, því að mannkynið uppgötvaði það tiltölulega nýlega.  Lengi var talið, að fyrstu menn hefðu komið til Ameríku frá Asíu fyrir um það bil 13 þúsund árum, og gengið yfir Beringssund á ísöldinni þegar sjávarstaða var mun lægri en hún er í dag.  Þeir voru nefndir Clovis, og helsta einkenni þeirra voru fagurlega gerðir örvaroddar og spjótsoddar, eins og fyrsta myndin sýnir. Ef svo er, þá er það enn mikil ráðgáta að slíkir oddar hafa aldrei fundist í Síberíu eða austur hluta Asíu, þar sem Clovis  fólkið er talið eiga uppruna sinn.  En nýjar uppgötvanir, sem voru gerðar opinberar í dag,  benda til að Clovis hafi alls ekki verið fyrstu mennirnir í Nýja Heiminum.  Það var uppgröftur á fornleifum í Texas  sem kann að valda byltingu á þessu sviði. Pre Clovis Hér komu fram örvaroddar og önnur tól sem eru meir en tvö þúsund árum eldri en Clovis, eða frá því fyrir um fimmtán þúsund og fimm hundruð árum.  Neðri myndin sýnir hluta af efninu sem fannst hér í Buttermilk Creek,  elstu fornminjagröf Norður Ameríku.  Eins og sjá má við samanburð á myndunum, þá eru örvaroddarnir greinilega frumstæðari en Clovis.  Sennilega eru þeir fyrirennarar hinnar glæsilegu Clovis tækni í gerð örvarodda.  Þá er Clovis tæknin amerísk uppfynning, en ekki innflutningur frá Asíu, eins og fyrr var talið.Samanburður á myndunum sýnir að framfarir í myndun örvarodda var ótrúlega mikil á rúmlega tvö þúsund árum.

Eldstöðin Yellowstone

RisSumarið 1989 starfaði ég um tíma í Yellowstone þjóðgarðinum í Klettafjöllum Bandaríkjanna. Þjóðgarðurinn nær yfir nokkurn hluta Yellowstone eldstöðvarinnar, en þetta eldfjall er svo stórt að mikill hluti þess er enn utan garðsins. Samt er þjóðgarðurinn um einn tíundi af flatarmáli Íslands að stærð.  Þegar við vorum á göngu í gegnum skóga og yfir heiðar við jarðfræðiathuganir í Yellowstone, þá hafði ég það alltaf fyrir sið, að halda á hnefastórum steini í vinstri hendi og jarðfræðihamrinum í hægri hendi. Svo sló ég í steininn við hvert spor, til að láta bjarndýrin vita að einhver væri á ferð í nágrenninu.  Þeim er einkar illa við það ef maður kemur að þeim óvörum, og gera þá árás.  Ég tala nú ekki um, ef maður gengur óvart á milli birnunnar og afkvæmis, en þá er árás örugg, og endalok nær alltaf hörmuleg.  Ég þekki konu sem var við jarðfræðirannsóknir í Alaska, og missti báða handleggi, alveg upp að öxlum, í ginið á stórum og grimmum birni.  Ég sá mörg stór bjarndýr á ferðum mínum í Yellowstone, þeir horfðu í átt til okkar, og fylgdust með, en héldu síðan áfram að borða ber og jurtirog  létu okkur í friði.  En efni mitt í þessum pistli er reyndar ekki tengt bjarndýrunum, heldur eldfjallinu Yellowstone. sigþris

Uppruni eldvirkni í Yellowstone er tengdur heitum reit djúpt í möttli jarðar, meir en eitt hundrað kílómetrum fyrir neðan meginlandsskorpuna.  Meginland Norður Ameríku hefur stöðugt rekið til vesturs yfir heita reitinn síðastliðin sautján milljón ár, en heiti reiturinn er kyrrstæður í möttlinum.   Hann bræðir meginlandsskorpuna neðan frá og kvikan rís upp til að mynda eldstöðina á yfirborði.   Risastórar eldstöðvar á borð við Yellowstone haga sér allt öðru vísi en þau eldfjöll sem við eigum að venjast hér á Íslandi.  Gosin í Yellowstone eru mörgum sinnum stærri, og langt á milli þeirra.  Þannig geta liðið allt að jafnvel milljón ár milli gosa.  Síðasta stórgosið var fyrir 640 þúsund árum.  Síðan hafa nokkur hraun runnið, en það hefur ekki gosið neitt að ráði í 70 þúsund ár.  Undir Yellowstone er nú kvikuhólf, eða stór tankur af bráðnu bergi, og safnast sífellt meira í hann.  Kvikuhólfið tæmdist síðast í stórgosi fyrir 640 þúsund árum, og þá féll þak hólfsins niður, og ný askja myndaðist, sem er 40 sinnum 60 km á stærð.   Skjálftar:skorpuhreyfingÞað er töluvert síðan að vísindamenn tóku eftir því, að yfirborð öskjunnar gengur upp og niður, og eiginlega virðist svo sem að eldstöðin sé að “anda” að sér kviku úr möttli jarðar og inn í kvikuhólfið.  Fyrsta myndin sýnir breytingar sem hafa verið mældar síðan 1923.  Á síðustu öld var  yfirleitt sig í öskjunni, eins og kemur fram á annarri mynd.  En svo snerist ferlið við kringum 2004, og askjan tók að rísa um 7 til 10 sm á ári, sem benti til þess að kvika streymdi inn af miklu dýpi. Gæti þetta bent á gos í aðsigi?   Þriðja myndin eru allra nýjustu niðurstöður, sem benda til þess að risið sé hætt, eða alla vega staðnað í bili.  Ef til vill getum við andað rólegar nú um tíma. 

Þjóðgarðurinn var stofnaður  árið 1872, og er hann fyrsti þjóðgarður jarðar.  Einn af þeim sem tók þátt í leiðangri til Yellowstone árið 1872 var málarinn Thomas Moran, og listaverk hans höfðu mikil áhrif á þá ákvörðun Bandaríkjaþings að friða svæðið og mynda hér hinn fyrsta þjóðgarð.  Þegar myndir hans voru sýndar í Washington DC, þá ákvað foretinn að þetta fagra svæði þyrfit að friða strax.  Nafn þjóðgarðsins er dregið af Yellowstone fljóti.  Það nefndu indíánar ána fyrir langa löngu, og sennilega er nafnið dregið af ljósleitu og gulu líparít jarðlögunum, sem  áin sker sig í gegnum umhverfis eldstöðina. Þeir sem hafa komið inn í Landmannalaugar kannast vel við þennan sama gula lita.  MoranOkkur dreymir flest um einhverja draumaferð, sem við viljum komast í á ævinni.  Mínar draumaferðir voru: númer eitt Galapagoseyjar, og númer tvö Yellowstone.   Ég er svo heppinn að hafa komið oft á bæði þessi stórkostlegu svæði og  kynnst þeim náið.  Endilega látið þið verða af því að leyfa ykkar draumferð að rætast.

 

 

 


 

 


Með 60 Minutes á Eyjafjallajökli

60 MinutesEinn frægasti fréttaskýringaþáttur heims er þátturinn "60 Minutes" hjá CBS sjónvarpskeðjunni í Bandaríkjunum. Þeir eru þekktir aðallega fyrir vandaða vinnu, mikla gagnrýni og ítarlegar rannsóknir á fréttaefni því sem þeir fjalla um.  Það var mikil ánægja fyrir mig að starfa með þeim í nokkra daga á Íslandi og fræða þá um gosin tvö í Eyjafjallajökli, jarðfræði Íslands og uppruna eldfjalla yfir leitt. Enginn sjónvarpsþáttur sem fjallar um daglega viðburði og fréttnæmt efni er jafn hátt metinn og hefur eins mikla áhorfun eins og 60 Minutes, en um 15 miljón sjá þáttinn á viku hverri í Bandaríkjunum einum. Fréttaskýrandinn sem ég vann með á Eyjafjallajökli var Scott Pelley, en honum til aðstoðar var framleiðandinn Rebecca Peterson og íslenska sjónvarpskonan Elín Hirst.  Þær Rebecca og Elín unnu dag og nótt við undirbúning og að safna efni áður en upptakan hófst.  Tæknimenn sem unnu við upptökuna voru alls tíu manns og frábært lið í alla staði.   Starfslið 60 Minutes

 

 

 


Þegar Kanar vildu kaupa Ísland og Grænland

W.H. SewardÞegar Abraham Lincoln var forseti  Bandaríkjanna, þá var William H. Seward (1801-1872) utanríkisráðherra hans. Þá var Monroe yfirlýsingin í hávegum höfð, nefnilega að öllum frekari tilraunum ríkja í Evrópu til að komast yfir lönd eða landsvæði í Norður eða Suður Ameríku yrði mætt með valdi af hendi Bandaríkjanna. Monroe yfirlýsingin, sem var sett fram árið 1823,  staðfesti að engar nýlendur Evrópuþjóða væru heimilar í vesturheimi, og í staðinn lýstu Bandaríkin því yfir að þau muni ekki skifta sér af millilandadeilum innan Evrópuþjóðanna.  Í þessum anda vildu Bandaríkin komast yfir þau landsvæði sem Evrópuþjóðir réðu yfir í Norður Ameríku.  Bók PeirceÞeir byrjuðu á því að kaupa Alaska af rússum árið 1867 fyrir aðeins 7,2 miljón dali og það var William H. Seward sem stýrði þeim kaupum fyrir Bandaríkin.   Á sama tíma vildu Bandaríkin eignast lönd í Karíbahafi og höfðu lengi augastað á Kúbu. Á þessum tíma átti Danmörk nokkrar eyjanýlendur í Vestur Indíum, eða eyjarnar Saint Croix, Saint Thomas og Saint John. Altalað er að danir voru mestu harðstjórarnir og harðskeytir þrælahaldarar í Karíbahafi á þeim tíma. Árið 1867 byrjaði Seward að semja við dani um kaup á eyjunum, en ekki gekk það dæmi upp. Aftur var reynt árið 1902 en frumvarpið féll í danska þinginu.  Í fyrri heimsstyrjöldinni fór málið að færast í annað horf, og danir féllust loks á sölu eyjanna fyrir 25 miljón dali, en gengið var frá sölunni árið 1917.  Síðan hafa eyjarnar verið kallaðar Jómfrúareyjar, eða the Virgin Island of the United States.  Um leið og kanar festu kaupin, þá féllust þeir á að viðurkenna Grænland sem hluta af Danmörku. Það var mjög snjallt bragð hjá dönum að setja þau skilyrði fyrir kaupunum.   Það er ekki eins þekkt staðreynd að Seward vildi einnig kaupa Grænland og Ísland fyrir hönd Bandaríkjanna.   Hann faldi Strand- og Sjómælingastofnun Bandaríkjanna, U.S. Coast Survey, að ganga frá skýrslu um hlunnindi Grænlands og Íslands, en þá var Charles S. Peirce (1839-1914)  forstöðumaður stofnunarinnar.  Peirce eldri var ekki aðeins frábær vísindamaður, heldur merkur heimspekingur.  Hann kom fyrstur manna fram með kenninguna um pragmatism, sem heldur því fram, að ef einhver kenning passar vel við athuganir og staðreyndir, þá er kenningin sennilega rétt.  Peirce fékk son sin Benjamin M. Peirce til að vinna að skýrslunni, sem var afhent Seward í desember 1867 og gefin út í bókarformi ári síðar af Utanríkisþjónustunni.  Peirce yngri var námuverkfræðingur. Charles PeirceBókin heitir A Report on the Resource of Iceland and Greenland. Bókin er 72 síður,  myndskreytt og gefur fróðlega mynd af Íslandi á þeim tíma, en ekkert bendir til að Ben Peirce hafi sótt heim Ísland eða Grænland við undirbúning bókarinnar.  Bókina má til dæmis lesa á vefnum hér.  Ekki er mér kunnugt um gang málsins milli yfirvalda dana og bandaríkjamanna  á þessum tíma, en svo virðist sem bandaríska þingið hafi ekki fylgt málinu eftir frekar að sinni.  Svo gerist það árið 1946 að Bandaríkin gera formlegt tilboð í Grænland uppá eitt hundrað miljón dali, eins og komið hefur fram í leyniskjölum sem voru birt nýlega.  Ekkert varð úr þeim kaupum heldur, en bandaríkjamenn náðu  auðvitað fótfestu í báðum löndum ókeypis með því að beita aðstöðu sinni í Norður Atlantshafs bandalaginu eða NATO.  Hvernig liti Ísland út í dag, ef úr kaupunum hefði orðið?


« Fyrri síða

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband